کلیسای وانک

کلیسای وانک یا کلیسای ناجی مقدس در محله جلفای اصفهان قرار دارد و در زمان شاه عباس دوم صفوی ساخته‌شده است. این کلیسا یکی از جاذبه های گردشگری استان اصفهان بوده و هرساله تعداد زیادی گردشگر داخلی و خارجی حین بازدید از اصفهان از کلیسای وانک دیدن می‌کنند. وانک در زبان ارمنی به‌معنای صومعه است.

کلیسای وانک از بزرگترین و معروف ترین کلیساهای ایران می باشد. این کلیسا در جهان با نام کلیسای آمناپرکیچ مشهور است. وانک در زنان ارامنه به معنی صومعه است.

کلیسای وانک اصفهان در زمان شاه عباس صفوی در منطقه جلفا توسط ارامنه ی مهاجر ساخته شد و ابتدا به این شکل نبود و تنها کاربرد مذهبی داشت اما امروزه یک جاذبه تاریخی فرهنگی گردشگری محسوب می شود و علاوه بر اینکه کاربرد مذهبی دارد به یک مکان اداری و اجتماعی هم تبدیل شده است.

این کلیسا قدمتش به قرن 17 میلادی می رسد که سال ها بعد اولین چاپخانه با ماشین چاپ در ایران و خاورمیانه در حیاط این کلیسا آماده به کار شد.

از جمله مواردی که با ورود به کلیسای وانک اصفهان جلب توجه می کند معماری برجسته و شکوهمند، نقش و نگار های هنرمندان بزرگ، تابلوها و نقاشی های تاریخی و تندیس های هنرمندانه و زیبا می باشد. حیاط این کلیسا محل دفن برخی بزرگان ارامنه است. این کلیسا در 15دی ماه 1310 ثبت آثار ملی شد.

تاریخچه ی کلیسای وانک

کلیسای وانک در مجموعه تاریخی سورپ آمنا پرکیچ وانک می‌باشد و بیش‌از چهارصد سال است که کلیسای جامع و مقر خلیفه‌گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران می‌باشد و مرکز فعالیت‌های دینی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه ارمنی محسوب می‌گردد.

شاه‌عباس دوم به‌علت جنگ با دولت عثمانی پس‌از کوچ دادن اجباری ارامنه جلفای نخجوان به ایران اکثر آنان را در اصفهان پایتخت حکومت صفوی و در ساحل جنوبی زاینده‌رود اسکان داد و ارامنه به یاد موطن آبا و اجدادی خود منزلگاه جدید را جلفای نو نام نهادند.

ارمنیان پس‌از استقرار در ابتدا کلیسای کوچکی برای انجام فرایض مذهبی خود بنا نمودند و به‌علت کوچک بودن پس‌از گذشت پنجاه سال آن را تخریب و در همان مکان کلیسای جدیدی را بنا نهادند.

ساخت این کلیسای باشکوه با تلاش‌های خلیفه داوید پیشوایی مذهبی وقت و مساعدت‌های مالی ارامنه جلفا در سال هزار و ششصد و پنجاه و پنج شروع و در سال هزار و ششصد و شصت و چهار به اتمام رسید.

ارامنه اصفهان این دیر را به یاد کلیسای امنا پرکیچ جلفای نخجوان آمناپرکیچ نام نهادند.

در دوران شاه عباس اول صفوی جنگ ایران با عثمانی در گرفت که شاه عباس در این جنگ دستور به عقب نشینی به ایرانیان را داد. سپاه ایران در راه بازگشت از ارمنستان عبور می کردند که برای پیشروی عثمانیان، شاه عباس دستور داد بخش های زیادی از ارمنستان را ویران کند از آنجایی که مردم ارمنستان در خطر کشتار جمعی قرار می گرفتند قرار بر این شد تا ارامنه را به ایران بیاورند و در ایران سکنا گزینند. به محض رسیدن به ایران، شاه عباس صفوی زمین های جلفا را به ارامنه هدیه داد که در قرن 17 میلادی 24 کلیسا در این منطقه ساخته شد که متاسفانه امروزه تنها 13 کلیسا از آن زمان باقی مانده است.

بعد از گذشت 50 سال ،در دوران شاه عباس دوم صفوی در سال 1655 میلادی ارامنه ی جلفا تصمیم گرفتند ساخت کلیسای وانک را آغاز کنند که ساخت این کلیسا حدود 10 سال طول کشید و رفته رفته محوطه کلیسا گسترش پیدا کرد و ساختمان های جدیدی در آن ساخته شد.

در سال 1905 میلادی موزه ی کلیسای وانک افتتاح شد که تا سال 1930 این مکان هم موزه و هم کتابخانه بود. به مرور در کلیسا ساختمان های اداری، نمازخانه و برج ورودی ساخته شد.

بر سر در ورودی غربی کلیسای وانک دست نوشته ای طلایی با کاشی به چشم می خورد که نوشته شده که :

کلیسای وانک آمناپرگیچ در 1655 میلادی در زمان شاه عباس دوم و جاثلیقی( فیلییپوس ) و پیشوایی خلیفه( داوید ) و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال 1664 میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می شود، نصیب آنهایی که در قید حیاتند یا در گذشته اند شود.

معماری کلیسای وانک

مساحت کلیسای وانک هشت هزار و هفت‌صد و سی و یک مترمربع می‌باشد که سه هزار و هشت‌صد و پنجاه و هفت مترمربع آن شامل کلیسا ساختمان خلیفه‌گری، کتاب‌خانه و بخش اسناد چاپخانه و موزه می‌باشد.

سبک معماری و هنرهای به‌کارگرفته در بنای کلیسا تلفیقی استادانه از مکتب‌های ارمنی ایرانی و اروپایی می‌باشد. تمامی دیواره‌های داخلی گچ‌اندود و بر روی آن‌ها صحنه‌هایی از تورات و انجیل و زندگی قدیسان است که آثار نقاشان معروف ارمنی آن دوره همچون استاد بیناس، کشیش استه پانوس هفت اسم کوس و همکارانش می‌باشند و با رنگ روغن و طلاکاری به تصویر کشیده شده‌اند.

مصالح به‌کاررفته در ساخت کلیسا خشت، نمای آن از آجر و گنبد آن دوجداره می‌باشد. در قسمت‌های زیرین صحن کلیسا آرامگاه دو تن از خدمت‌گزاران جامعه ارمنی، خلیفه داوید – بنیان‌گذار کلیسا و خلیفه خاچاطور کساراتسی – بانی چاپخانه کلیسا قرار دارد.

در سال‌های هزار و نهصد و پنج تا هزار و نهصد و شش میلادی به کوشش طاطاووس هونانیان فرزند هاروتون دِرهوهانیان – نویسنده کتاب تاریخ جلفای اصفهان اتاق‌هایی در ضلع شمالی حیاط کلیسای وانگ برای نگه‌داری و نمایش کتاب‌ها و نسخه‌های خطی و اشیای تاریخی ساخته شدند.

از جمله آثار موزه مجموعه‌ای شامل هفت‌صد و ده جلد کتاب خطی است که نزدیک به دویست جلد آن تورات و انجیل و کتب مقدس است که به خط و زبان ارمنی بر روی پوست و کاغذ نوشته‌شده است.

یکی از معروف‌ترین آثاری که در موزه‌ی کلیسای وانک نگه‌داری می‌شود تار مویی است متعلق به دختری هجده‌ساله که اهرم‌ها کوفیان در سال هزار و نهصد و هفتاد و چهار میلادی جمله‌ای از کتاب تورات را به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته است.

این اثر در سال هزار و نهصد و هفتاد و پنج به موزه اهدا شده و بازدیدکنندگان می‌توانند این جمله را با میکروسکوپی که به‌همین منظور در محل تعبیه شده بر روی مو مشاهده نمایند.

این کلیسا در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری کلیسای وانک اصفهان با توجه به نوع معماری آن، در عین زیبایی و منحصر به فرد، تأثیرات بسیاری را از معماری مسیحی شرقی و غربی به خود نشان می‌دهد.

کلیسای وانک مساحتی بالغ بر8700 متر مربع دارد که 4000 متر از این محوطه مربوط به ساختمان و مابقی این مساحت فضای سبز و باغ می باشد. در معماری کلیساها از سنگ استفاده شده است ولی این کلیسا دارای نمایی با آجر بوده که در میان بافت آجری دیوارها، کاشی هایی با تصویر فرشته هایی با بال دیده می شود. محوطه داخلی و خیابان ورودی به کلیسا سنگ فرش شده است.

در ورودی اصلی کلیسا چوبی است که شکوه کلیسا را بسیار بیشتر می کند. در قسمت ورودی کلیسا، برج ناقوس کلیسا می باشد که سه طبقه دارد و ساعت بزرگ 300 کیلوگرمی در طبقه دوم این برج وجود دارد. این ساعت در سال 1931 توسط ماردیروس گوورگ هوردانانیان به کلیسا اهدا شد. ساعت های برج ناقوس همزمان با به صدا در آمدن ناقوس، به صدا می آیند و این صدا در منطقه جلفا طنین انداز می شود.

در ورودی برج کتیبه ای مرمری وجود دارد که روی آن نوشته شده این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال 1931 میلادی به یاد برادر مرحومش که در سال 1924 میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است.

برج ناقوس را برج ساعت می شناسند. این برج 38 سال بعد از ساخت ساختمان اصلی کلیسا توسط هوانجان جمالیان ساخته شد.

در دو سمت ورودی کلیسا دو اتاقک وجود دارد که در گذشته در این اتاق ها از مهمانان پذیرایی می شده است ولی امروزه تبدیل به مغازه و اتاقک نگهبانی است.

کلیسای وانک دارای دو گنبد بزرگ و دو گنبد کوچک است. گنبد بزرگ در بالای محراب کلیسا قرار دارد و گنبد کوچک در بالای سالن، محل تجمع مردم می باشد. پس از ورود به کلیسا در سمت غربی ستون های مربعی دیده می شوند که گنبدهای کلیسا بر روی همین ستون ها قرار دارند.

گنبد کلیساها مخروطی شکل است ولی گنبد بزرگ این کلیسا شبیه به گنبد مسجد است. در معماری گنبد این کلیسا از معماری مساجد الهام گرفته شده است که پوسته بیرونی این گنبد از آجر و پوسته درونی با رنگ آبی لاجوردی پوشیده شده است. در اطراف این گنبد به تعداد هشت پنجره وجود دارد که در بین این پنجره ها نقاشی هایی زیبا کشیده شده است.

روی زمینه لاجوردی نقاشی هایی از آدم و حوا و ماجرای خوردن میوه ممنوعه و داستان هابیل و قابیل ترسیم شده است.

دیوار های داخل سالن اصلی دارای گچکاری با نقاشی های زیبا و مجذوب کننده پوشیده شده است. معماری داخلی کلیسای وانک در جهان منحصر به فرد است و دارای طلا کاری و تذهیب و نقاشی های ظریف زیبا می باشد.

از بخش های جذاب کلیسای وانک مجسمه هایی است که در محوطه بیرونی کلیسا قرار دارند. این مجسمه ها، تندیس هایی نیم تنه از مشاهیر ارمنی می باشند. در سمت چپ در ورودی موزه تندیس خاچاطورکساراتسی اسقف اعظم ارامنه و در سمت راست در ورودی موزه تندیس مسروپ ماشتوتس ابداع گر الفبای ارمنی قرار دارد.

بخش های کلیسای وانک موزه، دیر، کتابخانه، برج ناقوس، چاپخانه، اماکن اداری و برج ساعت می باشد.

موزه کلیسای وانک

امروزه کلیساها تنها جنبه مذهبی نداشته اند بلکه مکانی برای نگهداری و نشر فرهنگ ارامنه به نسل های بعد هم بوده است. کلیسای وانک اصفهان ارزنده ترین موزه های ارامنه را دارد که به نوبه خود مهم ترین مراکز فرهنگی ارامنه در ایران و جهان می باشد. ابتدا این موزه به صورت چند اتاق ساده توسط طادئوس هونانیان در صد سال پیش در سمت شمالی کلیسای وانک ساخته شد اما امروزه گسترش یافته و موزه ای بزرگ شده است در این موزه کتب قدیمی خطی و نقاشی های برجسته تاریخی وجود دارد. این کتب و نقاشی های ارزشمند تا قبل از برپایی موزه در انباری کلیسا نگهداری می شدند.

یکی از آثار معتبر در کلیسای وانک تار مویی از یک دختر 18 ساله است که روی آن جمله ای از تاروت نوشته شده است. این تار مو توسط واهرام هاکوپیان یک ارمنی هنرمند در سال 1975 میلادی با قلمی از الماس روی این تار مو نوشته است. بازدید کنندگان با میکروسکوپ جمله را میخوانند:

” به جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت”

چاپخانه کلیسای وانک

در سال 1630 خاچاطور کساراتسی خلیفه ارامنه در سفری به لهستان با صنعت چاپ در این کشور آشنا می شود و تصمیم به راه اندازی چاپخانه ای مدرن در ایران می گیرد. پس از شش سال و نیم از این سفر، دستگاه چاپی را در محوطه کلیسا قرار می دهد و اینگونه در طی یک سال و نیم اولین کتاب در چاپخانه کلیسای وانک چاپ می گردد. این کتاب نخستین نسخه چاپی در ایران می باشد.

ایزار و وسایل چاپخانه کلیسای وانک تنها وسایل دست ساز و ساده ای بودند که خاچاطور و همراهانش بعد از تجربه سفر به اروپا یاد گرفتند که بسازند. چهار سال بعد از اولین نسخه چاپی در ایران کتاب دیگری به چاپ رسید.

موضوع این کتاب ها همگی آموزش و نشر فرهنگ ارامنه بوده است. با گذشت زمان حروف چاپ منظم تر و زیبا تر شدند و در آخرین نسخه چاپی نقش و نگارهایی برای تزیین کتاب به کار رفته است.

بعد از آن چاپخانه از رونق افتاد تا در سال 1884 میلادی مانوک هوردانانیان که به جزیره جاوه در اندونزی مهاجرت کرده بود دستگاه چاپ با تمام تجهیزات را به شهر جلفا، زادگاهش فرستاد که تا 28 سال این ماشین مورد استفاده قرار نگرفت تا در سال 1872 خلیفه وقت گریگوریس هوانسیان تصمیم به راه اندازی مجدد چاپخانه گرفت. در آن زمان هم مخالفت های زیادی با فعالیت چاپخانه در کلیسا می شد که این اختلافات منجربه سوختن و از بین رفتن چاپخانه گردید.

کتابخانه کلیسای وانک

کتابخانه کلیسای وانک در قسمت شمالی در کنار موزه ی کلیسا قرار دارد. این کتابخانه در سال 1884میلادی توسط هوهاننس سورنیان ( خلیفه وقت ) با هدف نگهداری از کتب ارزشمند قدیمی ساخته شد.

 در این کتابخانه اسناد و کتبی تاریخی با قدمتی 400 ساله نگهداری می شود دسترسی به این اسناد و کتب تاریخی برای عموم آزاد نیست و این کتب در قسمت بایگانی می باشند.

در این کتابخانه کتابهایی به زبان فارسی و انگلیسی هم وجود دارد. این کتابخانه بیش از 30 هزار نسخه دارد که برای ارامنه استفاده از این کتابخانه آزاد است ولی برای غیر ارامنه نیاز به معرفی نامه دارد.

نمازخانه کلیسای وانک

در کلیسای وانک نمازخانه به صورت متوازی الاضلاع است و از دو بخش شبستان و زیر گبندخانه تشکیل شده است. زیر گنبد خانه برای اجرای مراسم مذهبی در ایام خاص می باشد.

تمام دیوار های نمازخانه کلیسای وانک کاشی کاری های رنگی زیبا شده است و در بالای دیواره ها تا داخل گنبد، نگاره هایی از کتاب مقدس نقش بسته است.

بنای یادبود شهدای نژادکشی ارامنه

در محوطی کلیسای وانک در سمت شمال غربی کلیسا، سازه ای با معماری عجیب وجود دارد. طراحی این بنا توسط آلبرت آجمیان انجام شده است. این بنا در سال 1975 میلادی، در شصتمین سال نسل کشی ارامنه به دست عثمانیان ساخته شد. این بنا به صوت مربع شکل از چهار ستون تشکیل شده است که در قسمت بالا این ستون ها به همدیگر وصل می شوند. هر ساله در 24 اوریل در این محل مراسم یادبودی با حضور ارامنه اصفهان انجام می شود.

ساختمان اداری کلیسای وانک

کلیسای وانک بزرگترین و مهمترین مرکز اجتماعی برای ارامنه اصفهان است. ساختمان اداری در زمان ناصرالدین شاه قاجار در قسمت جنوبی کلیسا ساخته شد.

 در گذشته به ارامنه کشور هند نیز خدمت رسانی داشته ولی امروزه تنها به ارامنه مناطق جنوبی کشور ایران خدمت رسانی دارد. در بخش اداری کلیسای وانک امور ازدواج، فوت و ولادت، تنظیم سند و بررسی شکایت های قضایی ارامنه انجام می شود.

بازدید از کلیسای وانک

مکان های مجاز این مجموعه جهت بازدید عموم شامل کلیسای «هُوسِپ آرِماتاتسی» مقدس ، موزه ی خاچاطور گِساراتسی ، موزه ی مردم شناسی ارامنه جلفای نو و بنای نسل‌کشی 1/5 میلیون ارمنی در سال 1915م. توسط دولت ترکیه عثمانی است.

از یک مهر سال 1401 قیمت بلیط ورودی کلیسای وانک برای بازدید کنندگان ایرانی 15,000 تومان و برای بازدید کنندگان خارجی 100,000 تومان است.

آدرس کلیسای وانک اصفهان

کلیسای وانک در محله جلفا در مرکز اصفهان قرار دارد. جلفا که امروزه آن را به جلفای نو می شناسند زیباترین مناطق اصفهان است. کلیسای وانک در شمال جلفا در خیابان نظر شرقی در کوچه کلیسای وانک قرار دارد.

خیابان نظر شرقی هم اتوبوس خور است و به راحتی می توانید با اتوبوس خود را به کلیسای وانک برسانید.

برای استفاده از مترو باید 20 دقیقه پیاده روی کنید تا به کلیسای وانک برسید و یا این فاصله را با تاکسی طی نمایید.

برای استفاده از خودرو شخصی هم باید گفت در منطقه اطراف کلیسا به خاطر بافت قدیمی که دارد محدودیت هایی دارد پس بهتر است ماشین را در پارکینگ های اطراف پارک نمایید.

ساعات بازدید از کلیسای وانک اصفهان

مطابق اطلاعات درج شده در سایت رسمی کلیسای وانک ساعت بازدید از این کلیسا هر روز از ساعت 8:30 الی 13:00 – 14:30 الی17:30 می‌باشد.

کلیسای وانک در روز اول نوروز به دلیل مناسبت هایی که خود ارامنه دارند و همچنین در روزهای تعطیلی رسمی تعطیل می باشد.