پاسارگاد شیراز
پاسارگاد شیراز از جمله بناهای به یاد مانده از دوران هخامنشیان بوده که از اهمیت بالایی در ایران برخوردار است و بدون شک یکی از مهمترین مکان های دیدنی استان فارس است. مورخان ایراد نموده اند که این شهر به امر کوروش کبیر ساخته شده و آرامگاه کوروش هم در این مکان زیبا قرار دارد.
پاسارگاد شیراز مکانی رمزآلود و زیباست گویی هزاران رمز و راز در خود جای داده است از این رو، همه ی گردشگران داخلی و خارجی بار ها و بارها از این مکان زیبا دیدن می کنند.
شهر پاسارگاد را شهر سلیمان هم می نامند که در منطقه ای میان شیراز و اصفهان واقع شده است. در دوران هخامنشیان این شهر باغ باشکوهی بود که دو کاخ ایرانی با تالار هایی زیبا به همراه ستون های بلند و سر به فلک کشیده داشت. این مکان تاریخی و قدمت دار در شهرستان پاسارگاد استان فارس است.
مجموعه ی پاسارگاد شیراز سازه هایی چون مسجد، آبنمای باغ شاهی، کاخ دروازه، قصر اختصاصی، کاخ بار عام، آتشکده، دو کوشک، آرامگاه کمبوجیه و کاروانسرای مظفری را در دل خود جای داده است. آرامگاه کوروش یکی از اصلی ترین سازه های این مکان تاریخی گردشگری است. در گذشته پاسارگاد شیراز به مشهد مادر سلیمان معروف بوده است.
پاسارگاد شیراز در سال 2004 به عنوان پنجمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد. قدمت این مکان به دوران پارینه سنگی باز می گردد. پاسارگاد شیراز در 130 کیلومتری شمال شیراز قرار دارد و به وسیله رودخانه پلوار آبیاری می شده است. شهر پاسارگاد اولین پایتخت حکومت هخامنشیان بوده که وسعت منطقه اصلی این شهر به 160 هکتار می رسید که با دشتی بزرگ احاطه شده بود.
در محوطه پاسارگاد شیراز هنوز بخش های زیادی وجود دارند که حفاری نشده اند از این رو اطلاعات کافی در مورد آن ها وجود ندارد. معماری مجموعه ی پاسارگاد بیشتر به معماری معابد و باغ ها شباهت دارد و کاخ اصلی در میان انبوه درختان بوده است که امروزه آثار چندانی از آن باقی نمانده است و مهمترین بخشی که گردشگران زیادی را به سمت خود می کشد همین آرامگاه کوروش کبیر است.
تاریخچه پاسارگاد شیراز
هخامنشیان همواره علاقه به ساخت کاخ های بزرگ و عظیم داشتند و با ساختن کاخ های سلطنتی بزرگ در مکان های خوش آب و هوا نام خود را در تاریخ ماندگار کنند. کوروش کبیر بعد از فتح بابل تصمیم به ساخت کاخی شکوهمند نمود تا عظمت سلسله ی هخامنشان را به رخ همگان بکشد. از این رو معماران زیادی از اقسا نقاط جهان را به ایران فرا خواند تا کاخی در خور در پاسارگاد بنا کنند. پادشاهان دیگر هخامنشی معماری این کاخ زیبا را الگوی خود در ساخت بناها و کاخ ها قرار دادند.
کوروش بزرگترین پادشاه ایران در طول تاریخ است که در عمران و آبادانی ایران نقش موثری داشته است. او در ابتدای نشستن بر مسند قدرت، شهری را به منظور پایتخت و جایگاه قدرتش ساخت. کوروش هر آنچه که از قبل بود را برای بنا کردن شهر در نظر نگرفت و از شیوه های نوین معماری در آن زمان استفاده نمود. پاسارگاد شیراز دقیقا جایی است که کوروش ، پدربزرگ خود را با کمک مردم از تخت برکنار کرد و خود بر سلطنت نشست.
علت نامگذاری پاسارگاد شیراز
قبلا این دشت، دشت مرغاب نام داشته که 200 سال قبل این دشت به پاسارگاد تغییر نام داده است. علت این تغییر نام به طور قطع مشخص نیست و در این زمینه نظرات مختلفی وجود دارد. هرودوت در کتابش گفته که پاسارگادی نام مهم ترین قوم و عشیره ی پارسی بوده که هخامنشیان از این قبیله برخواسته است یا از دیگر نظرات به این نتیجه می شود رسید که نام اصلی پاسارگاد، پسرگد بوده که نام قبیله ای شاهی در پارسیان بوده، به معنی گران گرزان و ارتباطی با واژه پارس ندارد.
اتفاق نظری در مورد وجه تسمیه ی پاسارگاد وجود ندارد. حتی کلمه ی پاسارگاد در لغت ، دژ پارسیان، تختگاه پارسه، زیستگاه پارسیان، محل استقرار پارسیان، شهر قدیم ایران و پایتخت کوروش بزرگ ترجمه شده است.
معماری پاسارگاد شیراز
پاسارگاد شیراز اولین نمونه از معماری در دوران هخامنشیان است که سبک خاصی دارد و این سبک در دنیا بی نظیر است. این مجموعه از ساختمان هایی تشکیل شده که در میان باغ و دیوار قرار دارند. پاسارگاد شیراز در اصل اردوگاهی بوده که شامل باغ ها ، قصر ها، معابد بوده که توسط دیواری احاطه شده بود.
پاسارگاد شیراز دارای معماری ویژه و منحصر به فردی بوده که با حضور در آن این شکوه شما را در خود غرق خواهد کرد. کوروش قصد داشته تا علاوه بر مشرف بودن به باغ، از بیرون باغ هم زیبایی باغ را مشاهده نماید.
در ساخت بناهای پاسارگاد شیراز از سنگ، آجر، خشت و چوب استفاده شده است. خشت خام برای پرکردن حفره های دیوار و لایه گذاری بوده و چوب برای گرفتن سقف بنا ها بکار برده شده است؛ در بعضی قسمت ها از تنه ضخیم درخت سرو استفاده گشته و جالب آنست که ملات این مصالح ماده ای از نوع قیر طبیعی بوده تا از نفوذ آب جلوگیری شود.
آجرهای مجموعه ی پاسارگاد شیراز 45 سانتی متر طول ، 22 سانتی متر عرض و 5.5 سانتی متر قطر داشتند. از سنگ آهک و سنگ کبود مرمری هم در درصد کمی استفاده شده است.
در این مجموعه ی زیبا از سنگ آهک سفید شبیه به مرمر، سنگ سخت کبود و سنگ سیاه برای زینت دهی به بنا ها استفاده شده است. دو سنگ آهکی مرمر و کبود و سیاه که ساختار مقاومی داشته اند هنوز سالم باقی مانده اند اما سنگ سیاه به کار رفته کاملا از هم گسسته است.
کوروش با ساخت پاسارگاد با این معماری بی نظیر، شکوهمندی و عظمت حکومت هخامنشیان را به رخ همگان کشید.
بخش های مختلف پاسارگاد شیراز
با توجه به آنچه که تاکنون از زیر خاک بیرون آمده است، مجموعه ی پاسارگاد دارای چهار کاخ و 2 غرفه بوده که یکی کاخ اختصاصی و دیگری کاخ درباری و پذیرایی بوده است.
مقبره ی کوروش
مقبره کوروش در پاسارگاد شیراز قرار دارد که تلفیقی از معماری ایرانی، میان رودان، یونان و مصر است. معماری پلکانی مقبره کوروش بیشتر شبیه به زیگورات است. آرامگاه کوروش کبیر در یک کیلومتری کاخ های مجموعه پاسارگاد قرار دارد و تا حدود یک قرن پیش به نام آرامگاه مادر سلیمان معروف بوده است.
مقبره کوروش یک بنای 11 متری است که ظاهرش بسیار ساده است و از سنگ آهک سفید ساخته شده و آرامگاه در بالای سکویی 6 پله ای قرار دارد که سقف آن از بیرون به صورت شیروانی است.
کاروانسرای مظفری
در نزدیکی آرامگاه کوروش کاروانسرای مظفری است که در دوران آل مظفر ساخته شده است. امروزه از این بنای 200 متری تنها بقایای دیوار ها و شالوده بنا باقی مانده است.
مسجد اتابکی
مسجد اتابکی در قرن هفتم هجری در حکومت اتابکان ساخته شده که در آن زمان ستون هایی در فواصل منظم در اطراف آرامگاه کوروش قرار داده و این مسجد را بنا نموده اند. مسجد اتابکی به مسجد مادر سلیمان هم معروف بود. در قرن هفتم و در زمان اتابکان فارس، اتابک زنگی مسجدی در نزدیکی آرامگاه کوروش ساخت.
در طرح هایی که ارنست هرتسفلد باستان شناس آلمانی از پاسارگاد شیراز ارائه داده است، مسجد اتابکی به گونه بوده که آرامگاه کوروش در میان این بنا قرار داشته است. بقایای مسجد اتابکی تا قبل از جشن های 2500ساله شاهنشاهی وجود داشت اما در سال 1350 با تایید اداره باستان شناسی به مکانی دیگر برده شد و اینگونه بود که این اثر تاریخی از بین رفت.
مجموعه ی باغ شاهی
باغ شاهی در پاسارگاد شیراز همان باغ سلطنتی است که بخش بزرگی از مجموعه ی پاسارگاد را تشکیل می دهد. برای ایجاد این باغ شاهی از باغ های شاهی هند و باغ های دوران صفوی الگو گرفته شده است. وسعت و بزرگی این مجموعه ی باغی نشانگر آن است که باغی با درختان بزرگ و گل های رنگارنگ بوده است.
آبیاری باغ شاهی به صورت گردش آب در آبنما ها و آبراهه های و گذر از جوی های سنگی موجود در باغ بوده است. آبنماهای موجود در باغ به صورت مجسمه و تندیس بوده اند که علاوه بر انتقال آب برای آبیاری برای زینت دادن به باغ هم استفاده می شده اند. در دو سوی باغ شاهی دو کوشک ساخته شده بوده که از آن برای آرمیدن و تماشای باغ زیبا بهره گرفته می شده است.
کاخ اختصاصی پاسارگاد شیراز
کاخ اختصاصی پاسارگاد شیراز در 1300متری شمال شرقی آرامگاه کووروش قرار دارد. این کاخ بزرگ یک تالار مرکزی، دو درگاه و دو ایوان شرقی و غربی دارد که بسیار زیبا بوده که این کاخ اقامتگاه و منزل مسکونی کوروش کبیر بوده است.
درست است که این بنا تزیینات ساده ای دارد ولی بسیار زیبا و مجذوب گر است. در نقوش برجسته درگاه های اصلی و فرعی این کاخ تصویری از شاه و مستخدمین ایشان با لباس های سلطنتی با شکوهی دیده می شود. در بخشی از معماری این کاخ، سنگ نوشته ای دیده می شود که روی آن به زبان فارسی و با خط میخی نوشته شده است که من کوروش شاه هخامنشی ام.
کاخ دروازه پاسارگاد شیراز
کاخ دروازه در پاسارگاد شیراز در سمت شرق قرار دارد که در حال حاضر خرابه ای بیش نیست. سقف این بنا با هشت ستون به ارتفاع 16 متر استوار شده بود که حالا اثری از آن نیست. ستون های بلند بنا از شکوه این کاخ خبر می دهند. کاخ دروازه دو درب اصلی و دو درب فرعی داشته و دو اتاقک با ارتفاع 9 متر در دو طرف ورودی اصلی کاخ دروازه قرار گرفته که محل استقرار نگهبانان بوده است. روی درب شمالی کاخ دروازه انسانی بالدار در حال راز و نیاز حکاکی شده است که این طرح جز تعداد کمی از نقوش حکاکی شده در این بنا است که سالم مانده و آسیب ندیده است.
سنگ نگاره انسان بالدار در پاسارگاد شیراز
در پاسارگاد شیراز شاید زیبا ترین و سالم ترین سنگ نگاره و نقش همین انسان بالدار باشد که انسانی با ارتفاع 2.9 متر است. در این نگاره مردی ریش دار ردا پوشیده و دارای تاجی بر سر می بینید که روی شاخ های بلند و تابدارش یک قوچ وحشی دیده می شود که دو مار دو طرف این تاج را در بر گرفته است.
تراش این سنگ نگاره سطحی بوده از این رو با گذشت زمان جزئیات زیادی از آن در گذر زمان از بین رفته است. بر روی این سنگ نگاره به سه زبان نوشته شده که من کوروشم شاه هخامنشی. برخی بخاطر این نوشته بر این اعتقادند که این تندیس کوروش است ولی برخی هم نظرشان این است که این نوشته به سازنده تندیس اشاره دارد.
در این نگاره از فرهنگ و هنر ملت های گوناگون استفاده شده مثلا تاج این سنگ نگاره از فرهنگ مصر و سه طبقه بودن آن از سه گانه فرهنگ گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک الهام گرفته شده است. لباس بلند نگاره هم از فرهنگ ایلام و بال های سنگ نگاره هم فرهنگ آشوری را اذعان دارد.
کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش در پاسارگاد شیراز
کاخ بارعام در شمال مجموعه پاسارگاد قرار گرفته است و دارای تالار بزرگ هشت ستونه و دو اتاق و چند بخش دیگر است که عظمت بنا کاملا حس می شود. از هشت ستون این کاخ پذیرایی تنها یک ستون آن سالم می باشد که ارتفاعی حدود ده متر دارد. بعد از آنکه آسیب های جدی به این مجموعه زیبا رسید در زمان اتابکان، ستون های کاخ عام برای ساخت مسجدی اطراف مقبره ی کوروش منتقل شد.
تالار اصلی کاخ بارعام از طریق چار ورودی به چهار ایوان آن راه می یافته است. درگاه ها و ستون های تالار هم در آن زمان از سنگ سیاه ساخته شده بود و نقوشی چون پای انسان و عقاب روی آن حکاکی شده است که بنظر می آید این طرح ها از ملل دیگر الهام گرفته شده است.
آرامگاه کمبوجیه در پاسارگاد شیراز
در پاسارگاد شیراز آرامگاه کمبوجیه قرار داردکه به زندان سلیمان معروف بوده است. کمبوجیه فرزند ارشد کوروش است که در زمان حیات پدرش شاه بابل بود و بعد از مرگ پدر جانشین کوروش شد. در زمان پادشاهی وی ضمن کشور گشایی، نظم و امنیت هم در کشور بر قرار بود.
در مورد آرامگاه کمبوجیه باید گفت که نظرات مختلفی وجود دارد برخی می گویند که تخت رستم برای مقبره او در نظر گرفته شده بوده ، برخی آثار سنگی بین تخت جمشید و نقش رستم را به نام تخت گوهر را آرامگاه ابدی کمبوجیه می دانند و عده ای هم با توجه به کتیبه های موجود در ویرانه سنگی زندان سلیمان در پاسارگاد شیراز، این مکان را آرامگاه واقعی کمبوجیه می دانند.
ساخت این بنا در دوران هخامنشیان انجام شده است که بنایی چهار گوش و برج مانند است که بر سکویی سه پله ای بنا شده و امروزه تنها یک دیواره از آن باقی مانده است که برای حفظ این دیوار از داربست هایی در سال 1349 استفاده شده است.
این بنا با نام زندان در فهرست میراث جهانی ثبت شده است و با نام آتشکده از زمان کوروش کبیر شناخته می شود. از دید معماری و هنری این بنا بسیار ارزنده است و ظرافت های منحصر به فردی را دارد چرا که سنگ های هر ردیف به گونه ای روی هم سوار شده اند که تشخیص فاصله بین آن ها به سختی اتفاق می افتد.
تل تخت پاسارگاد شیراز
در شمال پاسارگاد شیراز بر سطح تپه ای به ارتفاع 50 متر بنایی سنگی به ارتفاع 15 متر وجود داشته که محل ارگ سلطنتی بوده و به تل تخت شناخته می شده است. برای ساخت دیوار های این بنا از معماران ماهر و سنگتراشان زبر دست استفاده شده است که با مرگ کوروش کبیر این بنا ناتمام باقی مانده است.
هشت سال بعد از مرگ کوروش، داریوش تغییراتی کوچک در نقشه بنا داد و دو پلکان بزرگ آن را مسدود کرد و آن را به دژیا گنج تبدیل نمود که با تاسف سربازان مقدونی این گنجینه ارزنده را با تاراج بردند. 30 سال پیش بعد از کشف باستان شناسان مشخص شد که دژ مذکور بخش هایی چون تالار های ستون دار، اتاق، انبار و سکو بود که به تل تخت، دژ داریوش یا تخت مادر سلیمان هم گفته می شود.
پل پاسارگاد در پاسارگاد شیراز
در سال 1342 پل پاسارگاد از آثار تاریخی این منطقه کشف شد. دو دیواره از سنگ آهک که پنج ردیف سه ستونی در میان آن قرار داشت که به بقایای یک پل شبیه بود. به نظر می رسد که پل پاسارگاد بر روی آبراهه ای که از رود پلوار منشعب می گشته بوده است و در مورد زمان ساخت آن نظر قطعی وجود ندارد و شاید مربوط به اواخر دوره ی هخامنشی یا حتی بعد از آن باشد.
محوطه ی مقدس در پاسارگاد شیراز
موردی تحت عنوان محوطه ای مقدس در میان آثار ملی ثبت شده که منطقه ای 1200 متری در شمال غربی پاسارگاد است. در پشت تپه ماهور های سنگی مشرف به دشت، محوطه دنجی وجود دارد که در آن دو سکوی سفید رنگ سنگی و یک تپه مستطیلی وجود دارد.
این سکوهای سنگی در زمان کوروش به عنوان آتشدان برای آیین ها و مراسمات مذهبی بوده و در داخل سکوها خالی و مانند اتاقک ساخته شده است. یکی از سکوها 16.2 متر بلندتر از سکوی دیگر است و 8 پله دارد که ظاهرا افراد عالی مقام چون پادشاهان به آنجا می رفتند و در برابر آتش به دعا می پرداختند. سکوی کوچکتر 10.2 متر ارتفاع کمتری با سکوی دیگر دارد.
در 120 متری غرب آتشدان ها، ساختاری از خشت و سنگ وجود دارد که با گذشت زمان شبیه به تپه شده است. این تپه ساختاری 5 طبقه دارد که چهار طبقه از آن سنگ و طبقه آخر آن خشتی است. این بنا در کنار آتشدان ها برای اجرای مراسم و یا قربانی بوده است.
تنگه بلاغی یا شکارگاه پاسارگاد شیراز
در قسمت جنوب غربی مجموعه پاسارگاد شیراز تنگه ی به طول 12 کیلومتر وجود دارد که این تنگه که محلی برای جریان رود پلوار بوده است یکی از قدیمی ترین گذرگاه های منطقه بوده که در گذشته به دلیل عبور رودخانه و درختان انبوه و فضای جنگلی این منطقه امکان عبور از این تنگه نبوده است و تنها مسیر برای عبور، راه باریکی در کمر کوه بوده است.
تنگه ی بلاغی سالیان زیادی است که مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. در دوران حکومت هخامنشیان، این تنگه مراکز هخامنشیان را به هم متصل می نموده و در سال های اخیر به دلیل آب و هوای این منطقه، عبور رودخانه، و همچنین پوشش گیاهی و اینکه محلی برای زیستگاه حیوانات و پرندگان مختلفی بوده برای شکار استفاده می شده که امروزه به دلیل شکار بی رویه و بی تدبیری در این مورد، حیات وحش در این منطقه دیده نمی شود.
آب و هوای پاسارگاد شیراز
پاسارگاد شیراز در تابستان آب و هوای گرمی دارد به طوری که ممکن است نتوانید این گرما را تحمل نمایید. روزهای کمی از زمستان هوای سردی دارد و مابقی روز ها دارای آب و هوای معتدل است. بهتین زمان برای سفر به شیراز و بازدید از پاسارگاد شیراز همان بهار و پاییز است که هوا برای سفر مطلوب خواهد بود.
ساعات بازدید از پاسارگاد شیراز
همه روزه از ساعت 8 تا 17.5 می توانید از این مجموعه زیبا در شیراز بازدید بفرمایید.
آدرس پاسارگاد شیراز
پاسارگاد شیراز در 82 کیلومتری تخت جمشید و 135 کیلومتری شهر شیراز قرار دارد. برای رفتن به پاسارگاد شیراز، در مسیر جاده اصفهان شیراز در فاصله ی 21 کیلومتری از سعادت شهر، به جاده ی فرعی خواهید رسید که بعد از 4 کیلومتر طی نمودن جاده، به مجموعه زیبای پاسارگاد خواهید رسید.
