پل خواجو

پل خواجو از جمله پل های ویژه در اصفهان است که در حال حاضر، پل خواجوی به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهر اصفهان در نظر گرفته می‌شود و هر ساله بسیاری از بازدیدکنندگان و گردشگران را به سوی خود جذب می‌کند. همچنین، پل خواجوی همچنان به عنوان محل تجمع و تفریح مردم در شهر اصفهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پل خواجو در قسمت شرقی سی و سه پل قرار دارد و یکی از پل های محکم ایران به حساب می آید که در تقارن و سبک معماری بی نظیر است. پل خواجو به دلیل معماری و کاشی کاری هایی که دارد بسیار معروف و پرطرفدار است.

این پل بر روی رودخانه ی زاینده رود قرار گرفته است و با سی و سه پل ( پل الله وردی خان ) حدود 1800متر قاصله دارد. قدم زدن در هنگام غروب و شب یکی از تفریحات لذت بخش در اصفهان است.

پل خواجو در 15 دی ماه 1310در لیست آثار ملی قرار گرفت. این پل مربوط به دوره ی صفویه است و معماری مربوط به آن زمان را دارد.

پل خواجو در انتهای شرقی خیابان کمال اسماعیل و انتهای جنوبی چهارباغ خواجو می باشد.

با مترو ایستگاه سی و سه پل نزدیکترین ایستگاه به پل خواجو است که میتوانید به راحتی با مترو  و سپس پیاده روی 2 کیلومتری و یا استفاده از تاکسی، خود را به پل خواجو برسانید.

پل خواجو از جمله بناهایی است که در زمان صفویه ساخته شده است. این پل به گونه ای ساخته شده است که در هنگام وقوع سیل، مسیر آب را منحرف می کند و جدای از مصون ماندن شهر، سفره های زیر زمینی نیز پر می شوند. این پل به نوعی عامل حیاتی شهر اصفهان می باشد.

تاریخچه پل خواجو

در سال 1060 هجری قمری به دستور شاه عباس دوم صفوی پل خواجو بر روی باقی مانده های پل حسن بیک که در زمان تیموری ها بنا شده بود ساخته شد. شاه عباس دوم به منظور ایجاد راه ارتباطی بین محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و همچنین راه شیراز دستور به ساخت این پل را داد که بعد از آن تصمیم بر این شد که این پل علاوه بر اینکه راه ارتباطی باشد، یک سد نیز باشد.

شاه عباس برای تفرج خود و خانواده خود در این مکان دستور داد تا روی پل شاه نشینی برای استراحت و تفریح ایشان ساخته شود.

این پل علاوه بر اینکه محلی برای رفت و آمد بود، مکانی برای دیدن مسابقات قایق رانی نیز بود.

بر روی پل کتیبه ای دیده میشود که نشان میدهد در سال 1290 هجری در زمان ناصرالدین شاه قاجار مرمت این پل صورت گرفته است.

نام های پل خواجو

این پل را به خاطر نزدیک بودن به محله خواجو، خواجو نامگذاری کردن. در قدیم این پل با نام های حسن آباد، رکن الدین، گبر ها، شیراز و پل شاهی هم می شناختند.

به دلیل بقعه بابا رکن الدین در تخت فولاد این پل بابا رکن الدین نام گرفته بود و چون این پل اتصال به جاده شیراز را فراهم میکرد به آن پل شیراز میگفتند. چون گبر ها از این پل استفاده میکردند تا به محله خود برسند این پل را پل گبر ها میشناختند ؛ چون در گذشته محله خواجو به حسن آباد مشهور بود این پل، پل حسن آباد نام گرفت. نام پل شاهی هم به دلیل این بود که این پل به دستور شاه عباس دوم بنا شده بود و یک شاه نشین هم بر روی پل داشت.

معماری پل خواجو

پل خواجو 133 متر طول، 12 متر عرض، و معبر 7.5 متری دارد. این بنا از آجر و سنگ و ساروج ساخته شده است. این پل زیبا و مستحکم از نظر سازه و هیدرولیک کاملا در هماهنگی با بستر زمین قرار دارد؛ به گونه ای که پل خواجوی اصفهان در برابر دریاچه آب های زیرزمینی به عنوان سدی عمل میکند و همچنین سبب میشود سفره آب زیرزمینی شهر  در بالادست افزایش یابد و در پایین دست مانند زهکشی بر زمین عمل کند.

در قدیم زیر پایه پل سرتاسر شمع گذاشته بودند و سدی غیر قابل نفوذ ایجاد کرده و داخل آن ساروج ریخته بودند. دهانه ها و کانال های عبوری ایجاد شده سبب میشد که آب در پایین دست به هم برسند و اینگونه انرژی ناشی از آب از بین برود و حوضچه زیبایی به وجود آید. جدای از این، همین برخورد های متقاطع  آبسبب ایجاد حباب هایی در آب می شود که اکسیژن محیط افزایش میابد و مکانی مناسب برای پرورش ماهی ها بوده است.

پل خواجو دارای دو عرشه ی تحتانی و فوقای است. طبقه ی پایین ساختار تمام سنگی دارد که در ساختار آن سنگ های صیقل خورده دارد که طول برخی از آن ها به بیش از 2 متر میرسد. طبقه ی پایینی پل 21 دهانه سنگی  با اندازه های متفاوت دارد. که این تفاوت در دریچه ها و دهانه ها، آن ها را تبدیل به دریچه های تنظیم فشار کرده است.

 بر فراز دهانه های عرشه ی تحتانی پل، طاق های آجرینی ساخته شده است.

طبقه بالایی پل به سبک معماری بنای سی و سه پل است که در مرکز پل یک معبر سنگ فرش شده ی عریض است و در دو طرف غربی و شرقی پل دو راهروی سرپوشیده ساخته شده است که این دالان های آجری عابران را در هنگام عبور از پل به تماشای رود زیبای زاینده رود سرگرم خواهند کرد.

 دیوارهای طبقه ی بالای پل خواجو با اجر نماهای زیبا نما شده است که لچکی های فوقانی طاق، با کاشی های خشتی هفت رنگ، به عرشه فوقانی زیبایی صد چندانی بخشیده است.

ساختمان شاه نشین در وسط پل و در دو سمت غربی و شرقی پل وجود دارد که اقامتگاه تفریحی شاهان صفوی بوده است. نمای بیرونی شاه نشین با نقاشی های دیواری و کاشی های زیبا مزین شده است. این شاه نشین های پل خواجو علاوه بر اینکه مکانی برای شاهان بوده است در بحث معماری هم برای استحکام و ایستایی پل در برابر جریان های شدید آب موثر بوده است.

دهانه های غربی پل در این سازه دارای دریچه های تنظیم آب هستند که در دوران صفویه با مسدود کردن آن ها به شیوه ی تخته بندی، سطح آب در قسمت غربی پل ، بالا می آمد و اینگونه دریاچه ظاهر میشد؛ بدین صورت زمانی که در کاخ های هفت دست و آینه خانه جشنی بر پا بود پل را به اصطلاح تخته بندی می کردند و دریاچه ای را در جلوی کاخ ایجاد میکردند و در این دریاچه قایق رانی و آتش بازی بر پا می نمودند و اینگونه جشن های صفویان، باشکوه هر چه تمام تر بر پا می شد.

از سمت شرقی و غربی نمای پل به گونه ای است که گویی یک کاروانسرا در اینجا قرار دارد. ساختمان مرکزی و قرفه های دو گوشکوبه پل شبیه حجره های کاروانسرا است.

شکل پایه ها هم کاملا مهندسانه ساخته شده است به این صورت که پایه ها در بالادست این پل به صورت نوک تیز بوده و همین سبب آب شکن عمل کرده و فشار آب رود را به میزان قابل توجهی کاهش میدهد همچنین پله ای شکل بودن پایه ها در پایین دست سبب میشود در هنگام ریزش سیلاب انرزی مخرب آب با برخورد به پله ها خنثی شود.

معماران و بناگران خبره ی دوران صفوی با احداث پل خواجو مشکل آب را در شهر اصفهان حل نموده بودند و در عین شستشوی خاک، زمین را قابل کشت کرده و آبادنی را توسعه میدادند.

در طراحی این بنا تقارن انعکاسی و تناسب دیده می شود گویا که جزییات با ریتم و آهنگی خاص و منظم تکرار شده است. طاق های آهنگ و گنبد های عرقچین در بخش گذرگاه پل خواجو به پایداری و مستحکمی پل بسیار کمک می کند.

عجایب پل خواجو

قبله نمای پل خواجو

در نزدیکی یکی از شیر های سنگی در تخته سنگی در شمال پل، قبله نمایی وجود دارد که خود برای گردشگران بسیار جذاب است.

شیرهای سنگی پل خواجو

در دو سوی پل خواجو شیر های سنگی ساخته شده است که این گویای هنر سنگ تراشان دوران صفوی است. اگر در کنار یکی از شیر ها بایستید و به چشم شیر مقابل نگاه کنید چشم آن شیر شروع به درخشش خواهد کرد. گفته میشود که این دو شیر سنگی نمادی از سپاهیان بختیاری است که با رشادت از زاینده رود و اصفهان محافظت میکنند.

روی بدن این مجسمه ها نماد هایی از ورزش های باستانی به چشم میخورد که تداعی بخش همان سپاهیان جسور بختیاری است و نیز حروفی حکاکی شده شده که احتمالا علامت حجار آن ها باشد.

دهانه های گنبد مانند پل خواجو

در شب پل خواجو دیدنی است و نمایی بر روی رود نقش میبندد که شما را یاد گنبد حرم امام رضا (ع) می اندازد.

شمع پل خواجو

از دیگر جذابیت های پل خواجو باید گفت که اگر در زاویه 30 درجه از سمت شرقی بیرون پل به دهانه پایین پل نگاه کنید در تداخل دهانه ها شمعی را خواهید دید که دیدن این شمع در شب بسیار نمایان و دیدنی خواهد بود.

ملات جادویی پل خواجو

پایه های پل خواجو چون در آب است همگان گمان میکردند که این پل محکم نخواهد بود و آب به مرور این پل را متلاشی خواهد کرد ولی اینطور نیست و ملات به کار رفته در پل خواجو به گونه ای است که هرچه آب بخورد سفت تر و محکم تر می شود.

بی سیم پل خواجو

سقف های طاق چشمه ای در پل خواجو به گونه ای طراحی شده اند که اگر دو فرد در ضلع مقابل هم بایستند از طریق این سقف های چشمه ای با صدای آرام می توانند با هم صحبت کنند.

در زیر پل روی دیواره ها، تخته سنگ هایی با ابعاد گوناگون دیده می شود که روی هر کدام علامتی خاص وجود دارد که این علامت ها میتواند امضای افراد سازنده بنا باشد تا شاید با شمردن این علامت ها دستمزدشان مشخص شود.

دانستنی های پل خواجو

نماد عقاب پل خواجو

زمانی که از بالا به پل خواجو می نگریم عقابی را نظاره خواهیم کرد که دارد بلند می شود، ساختمان شاه نشین  سر عقاب و کنگره های طبقات پل پرهای عقاب خواهد بود. این عقاب زیبا بر روی زاینده رود در حال پرواز است و با نظاره رود در حال جریان قدرتش صد چندان خواهد بود.

غسالخانه پل خواجو

در بخشی از زیر پل یک غسالخانه است که در آنجا زیر پل مردگان را می شستند و تطهیر می نمودند. در زیر پل اتاقک مخفی وجود دارد که بخاطر جریان آبی که داخلش بوده است کمتر کسی وارد این اتاقک شده است. در این قسمت دو تا سنگ تخت وجود دارد که مرده ها را اینجا می گذاشتند و می شستند و بعد  برای تدفین میبردند.

خانواده شاه و وزرا اگه خودشون یا پدر مادرشون می مردند اینجا شستشو می دادند و بعد برای تدفین می بردند. بخاطر آب و هوای اصفهان اگر هم شب می مردند در اتاقک بالا قرار میدادند تا باد خنک بخورد و بو نگیرد. فضای بالا بخاطر وجود ساختار پنجره ها حکم یخچال داشت و مکانی خنک برای نگهداری مردگان بود.

این بنایی برای اتصال دروازه ی حسن آباد به راه شیراز بود که این پل به قبرستان تخت فولاد اصفهان منتهی می شود که در آنجا شخصی به نام مسعود بیضایی ملقب به بابا رکن دفن شده است از این رو این پل را بابا رکن الدین می گفتند .

علامت های حکاکی شده روی سنگ های پل خواجو

تعدادی سنگ قبر قدیمی با تخته سنگ هایی در سال 1388 در این پل پیدا شده است که روی این سنگ ها علایم عجیبی دیده می شود. تعدادی از این سنگ ها در موزه تخت فولاد نگهداری می شوند.

برخی هم بر این باورند که برای بنا کردن این پل از سنگ های به جا مانده از کاخ ساسانیان که در منطقه جی اصفهان بوده است استفاده کرده اند و این علامت ها همان حروف یونانی هستند.

مقبره ای در کنار پل خواجو

مقبره پروفسور پوپ امریکایی و همسرش در کنار پل خواجو است ایشاد ایراد داشت که پل خواجو عروس پل های جهان است چرا که پل خواجو بسیار زیباست.

شبهای دیدنی و فراموش نشدنی پل خواجو

در شب پل خواجو بسیار دیدنی است چرا که نورپردازی پل به گونه ای انجام شده که تصویر زیبایی بر سطح رودخانه ایجاد می شود و حال تماشای این تصویر زیبا و شنیدن صدای دل نواز آب جاری رود حال و هوای حیرت آوری را به مخاطب خواهد داد. مردم در شب به ویژه شب های تابستان که بلند تر است به پل خواجو آمده و لحظاتی را به آوازخوانی و نواختن می پردازند و ذهن خسته خود را از شلوغه ها و دغدغه های روز خالی می کنند. فضای سبز اطراف پل مکان مناسبی برای نشستن خانواده و استراحت افراد است.

تفاوت پل خواجو و سی وسه پل

پل خواجو قابلیت سد بودن دارد از این روی دریاچه ای در پشت پل ایجاد می گردد که هم برای قایق سواری کارایی دارد و هم افزایش آب چاه های درون شهر و اطراف رودخانه را سبب می‌شود.

عمارت شاه نشینی که در وسط پل خواجو وجود دارد وجه تمایزی دیگر برای پل خواجو و سی وسه پل است.

تعداد دهانه های پل خواجو 24 عدد و تعداد دهانه های پل سی و سه پل 33 عدد است.

فضای معماری و کاشی کاری پل خواجو با سی و سه پل متفاوت است.