نطنز
نطنز از باغ شهرهای تاریخی و مرکزی ایران، بین اصفهان و کاشان و در دامنه رشته کوه‌های کرکس قرار دارد. آب و هوای مساعد و موقعیت اقلیمی این منطقه، آن را به یکی از نقاط قدیمی برای سکونت انسان تبدیل کرده است. نطنز در فاصله صد و ده کیلومتری اصفهان قرار دارد.
آتشکده نطنز
جالب است که برخلاف بسیاری از نقاط دیگر، آتشکده نطنز در دوره اسلامی به مسجد تبدیل نشده و همچنان بنای اصلی آن باقی مانده است. البته مرمت‌هایی نیز در آن صورت گرفته است. وجود آتشکده در این نقطه از شهر، نشان از اهمیت این منطقه در گذشته دارد.
به همین دلیل، پس از ورود اسلام، مسجدی در کنار چنار دوهزارساله و با فاصله‌ای نزدیک از آتشکده نطنز احداث شد. مسجد اولیه در دوره آل‌بویه ساخته شد و بعد از آن در دوره ایلخانی (سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۴ میلادی) چهار ایوان به آن اضافه شد.
بیشتر مساجدی که تاکنون دیده‌ایم، روی بنای آتشکده‌های ساسانی ساخته شده‌اند، ولی احتمالاً شهر نطنز یکی از معدود نقاطی است که در گذشته به خاطر احترام به عقاید هم‌دیگر، این کار انجام نشده است.
در کنار این مسجد، خانقاهی با سقف هرمی‌شکل در سال ۱۳۰۷ میلادی ساخته شده است. این‌جا آرامگاه شیخ عبدالصمد نطنزی، یکی از اقطاب صوفیه در سده سیزدهم میلادی، بوده است.
یک کارگاه سرامیک سنتی هم نزدیک مسجد جامع نطنز قرار دارد. در این کارگاه، ظروف و اشیای سرامیکی به روش سنتی تولید می‌شوند.
به گفته‌ی پروفسور پوپ در کتاب “سیری در صنایع دستی ایران”، قدمت این کارگاه به شش هزار سال پیش می‌رسد. آقای پوپ در کتاب دیگر خود به نام “هنر شیعه” نیز به این کارگاه اشاره کرده و نوشته است که نطنز در دو مقطع تاریخی در اوج خود بوده است:
دوره صفویه: نطنز شکارگاه سلسله صفویه بوده و شاه عباس به شکار خرگوش و کل کوهی در رشته کوه‌های کرکس علاقه زیادی داشته است. به همین دلیل، کارگاه‌های صابون‌پزی و سرامیک‌سازی در این منطقه رونق گرفته بودند.
دوره قاجار: در این دوره، نطنز به دلیل تولید کاشی‌های نفیس، به شهرهای جهانی دست پیدا کرد. درصد بالایی از این کاشی‌ها در کارگاه خاندان عبادی در نطنز ساخته می‌شدند.
متأسفانه، پس از جنگ جهانی دوم، بسیاری از کارگاه‌های سرامیک‌سازی در نطنز تعطیل شدند. دلیل این امر، ورود کالاهای خارجی و بی‌توجهی به این هنر اصیل بود.
در حال حاضر، تنها چند کارگاه سرامیک‌سازی سنتی در نطنز باقی مانده است که یکی از آن‌ها همین کارگاهی است. صاحب این کارگاه با شور و اشتیاق فراوان، هنر پدران خود را زنده نگه داشته است.
او در توضیح مراحل ساخت ظروف سرامیکی عنوان میدارد: “مواد اولیه‌ی کار ما خاک رس، سنگ چخماق و رنگ است. خاک رس را با آب مخلوط می‌کنیم تا به شکل خمیر دربیاید. سپس، از این خمیر برای ساخت ظروف مختلف استفاده می‌کنیم. بعد از اینکه ظروف شکل نهایی خود را پیدا کردند، آن‌ها را در کوره می‌پزیم.”
او همچنین به این نکته اشاره کرد که سفالگری، هنری ظریف و پرمشقت است و نیاز به مهارت و تجربه دارد. امیدواریم که روزی شاهد رونق دوباره این هنر اصیل ایرانی باشیم.
کاروان‌سرای شاه عباسی
کاروان‌سرای شاه عباسی نطنز یکی از 999 کاروان‌سرایی است که در دوره شاه عباس اول صفوی ساخته شد. در زمان ساخت این کاروان‌سراها، وزیر شاه عباس دستور داد که تعداد آن‌ها را کمی کمتر از هزار تا بسازند. دلیل این کار این بود که شمارش عدد 999 نسبت به 1000، عظمت کار را بیشتر نشان می‌داد.
کاروان‌سراها سازه‌هایی بودند که برای استراحت کاروان‌ها بین مسیر شهرها و روستاها ساخته می‌شدند. فاصله کاروان‌سراها از هم طوری محاسبه می‌شد که یک کاروان با یک روز پیمایش بتواند به کاروان‌سرای بعدی برسد.
گنبد باز
گنبد باز نطنز یکی دیگر از مکان‌های دیدنی این شهر و از شاهکارهای دوره صفویه است. این گنبد که روی کوهی به نام “کوه گنبد باز” قرار دارد، از هر نقطه‌ای از شهر قابل مشاهده است.
داستان‌های زیادی در مورد ساخت این گنبد وجود دارد. یکی از این داستان‌ها به پرنده‌ی شکاری “باز” شاه عباس صفوی مربوط میشود. زمانی که شاه عباس برای شکار به این منطقه می‌آمد، هر بار که می‌خواست از کنار چشمه آب، کاسه‌ای آب بردارد و بنوشد، این پرنده کاسه را از دست شاه می‌انداخت. شاه از این کار عصبانی می‌شد و دستور می‌داد که پرنده را بکشند.
بعداً متوجه شدند که یک مار سمی بالای چشمه در آب بوده و پرنده با این کار، جان شاه را نجات داده است. شاه عباس از کاری که انجام داده بود پشیمان شد و دستور داد که برای یادبود پرنده‌ی شکاری‌اش، گنبدی روی کوه بسازند.
ابیانه
ابیانه روستایی تاریخی در سی و پنج کیلومتری جنوب غربی نطنز است. روستای تاریخی ابیانه، یکی از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی در حاشیه کویر، در دامنه رشته کوه کرکس واقع شده است. ارتفاع ابیانه از سطح دریا حدود دو هزار و دویست متر است.
این روستا به خاطر معماری سنتی و فرهنگ خاصش، در ایران و حتی جهان مشهور شده است. در زبان محلی به ابیانه، “ویانا” می‌گویند. “وی” یعنی درخت بید و “انا” یعنی بیدستان. احتمالاً در زمان‌های قدیم، درختان بید زیادی در این منطقه وجود داشته که این اسم روی آن گذاشته شده است.
قدمت دروازه غربی ابیانه به دوره هخامنشیان برمی‌گردد، اوج شکوه آن در دوره ساسانی بوده و این ساختمان‌های عنکبوتی شکل مربوط به دوره صفویه هستند که رسم و رسوم‌های خاصی هم دارند.
روستای ابیانه طوری طراحی شده که هیچ کوچه‌ی بن‌بستی ندارد. مردم روستا به خاطر استفاده از زمین‌های اطراف رودخانه، خانه‌های خود را در دامنه کوه ساخته‌اند تا بتوانند برای کشاورزی و باغداری از زمین‌های مسطح استفاده کنند.
مردم روستا رسم و رسوم‌های خاص خود را داشتند. یکی از این رسوم قدیمی ابیانه این بود که دخترها با سن کمتر از بیست و هفت یا هشت سال و پسرها کمتر از سی و چهار یا پنج سال ازدواج نمی‌کردند. اگر ازدواج می‌کردند، بیشتر از دو تا بچه نمی‌آوردند. چند همسری هم در این روستا رواج نداشته است.
لباس خانم‌های ابیانه متعلق به دوره صفویه است و لباس مردان را در این دو روز عروسی‌شان می‌پوشند. شلوارشون شبیه بختیاری‌ها گشاد و قشنگ است.
آتشکده هارپاک یکی دیگر از مکان‌های تاریخی این روستا است که امروزه یکی از نقاط اصلی گردشگری روستا به حساب می‌آید. هارپاک سردار آسیایی و پدربزرگ کوروش بزرگ بود، اما شخصی که در داستان‌ها وظیفه کشتن نوه آسیا، یعنی همان کوروش بزرگ را داشته است.
مردم این‌جا تا چند سده پیش زرتشتی بودند. در دوره صفویه بود که به اسلام روی آوردند و عده‌ای از آن‌ها که مسلمان نمی‌شدند، از این‌جا می‌رفتند. مسجد جامع قبلاً نیایشگاه زرتشتیان بود و بعد از اسلام این‌جا را هم به مسجد تبدیل کرده‌اند.
خانه‌های ابیانه قبلاً همش منبت‌کاری بود ولی الان خیلی کم خانه های منبت کاری شده در ابیانه میبینیم. برای ساخت خانه ها از یک خاک سرخ که در همین منطقه است استفاده کرده‌اند.
در میان باغ‌های ابیانه معبد هینزا قرار دارد. گفته میشود این مبعد نیایشگاه ناهید مغان است.
در دوره ساسانی آثار مهرپرستی از ایران حذف شد. معابدی که بود و دینی که رواج داشت، در موقعی بلند برچیده شد و از بین رفت. این مذهب هم در همین دوران بود که به سمت اروپا رفت و در آن‌جا گسترش پیدا کرد. در اروپا معابد مهر هنوز پیدا میشود، ولی در ایران خیلی خیلی کم پیدا میشود.
میترا یا مهر از کهن‌ترین الهه‌های ایران باستان پیش از ظهور زرتشت است. شرق‌شناسان معتقدند آیین مهری که از تأثیرگذارترین آیین‌هایی است که به نقاط مختلف اروپا نفوذ پیدا کرده و مسیحیت را تحت تأثیر قرار داده است. این مذهب با اینکه به ظاهر از بین رفت، اما مراسم و آیین‌های مربوط به آن را میشود در ادیان دیگر دید.
ساختمانی که در محل معبد هینزا ساخته‌اند مربوط به دوره صفویه است و مثل خیلی از جاهای دیگر مورد کم‌لطفی مردم قرار گرفته است. کل دیوارها یادگاری افرادی است که هنوز درک و شعور بازدید از یک اثر تاریخی را ندارند. ای کاش مثل خیلی از کشورها برای این کار جریمه‌های سنگین در نظر می‌گرفتند.
دژ هزار ساله یکی دیگر از بناهای تاریخی این منطقه است . حدوداً از دوره سلجوقی به این طرف ساخته شده و مثل خیلی از قلعه های دیگر چیزی تقریباً دیگر ازش نمونده است.
باغ‌های این روستا نسبتاً سرسبز هستند. دژ روستای حنجره مثل خیلی از دژها برای فرار از حملات بیگانگان مثل مغولان، افغان‌ها و همین‌طور راهزنان و دزدان منطقه ساخته شده بود تا پناهگاهی برای مردمان روستا باشد.
پس از حدود سی و پنج کیلومتر رانندگی، به دژ باستانی ابیانه میرسیم. سفرهای جاده‌ای، چه تفریحی و چه کاری، همواره با چالش‌هایی همراه هستند. نقص فنی خودرو، تصادف، یا گم شدن در جاده، از جمله اتفاقاتی هستند که می‌توانند سفر شما را مختل کنند و خاطره‌ای ناخوشایند برایتان رقم بزنند. اما در جاده های این شهر امداد خودرو نطنز حضوری فعال دارد و می‌توانید با خیالی آسوده به گشت و گذار در جاده‌ها بپردازید. این مجموعه با ارائه خدمات متنوع امدادی، در هر نقطه از ایران که باشید، در کنارتان خواهد بود و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به یاری شما خواهد شتافت.
امداد خودرو نظنز با بهره‌گیری از پرسنل مجرب و تجهیزات مدرن، طیف گسترده‌ای از خدمات امدادی، از جمله یدک‌کشی، تعمیرات سیار ، سوخت‌رسانی و … را به شما ارائه می‌دهد.
دژ ابیانه به مانند دژ ایزدخواست، روی بستر سنگی با ارتفاع هشت تا دوازده متر از سطح زمین ساخته شده است. بستر سنگی دژ ابیانه، دقیقاً مانند دژ ایزدخواست، شبیه به کشتی در چند طبقه ساخته شده است. هر طبقه کاربری خاص خود را داشته و زمانی که دشمن یا دزدان به روستا حمله می‌کردند، مردم از طریق تونل‌هایی که از قبل کنده شده بود، خود را به دژ می‌رساندند.
این دژ 440 اتاق دارد که همگی از خشت و گل و تیر چوبی ساخته شده‌اند. مساحت این دژ حدود پنج هزار متر مربع است.
مانند دژ ایزدخواست، در این دژ نیز یک کوچه در وسط قرار دارد و خانه‌های مردم در اطراف آن ساخته شده‌اند. در طبقه اول دژ، چاه‌هایی برای نگهداری دام و آذوقه وجود داشته است. در طبقه دوم و سوم نیز مردم زندگی می‌کردند.
متأسفانه، به جز دژ و چنار هزار و چهارصد ساله، چیز دیگری از روستای تاریخی حنجره باقی نمانده است. مسجد جامع این روستا که مربوط به دوره ایلخانی است که در دهه سوم محرم 1402 مرمت شد.
روستای تاریخی برزآباد
برزآباد در فاصله حدود 25 کیلومتری جنوب غربی ابیانه و 60 کیلومتری جنوب نطنز قرار دارد. مسیر رسیدن به برزآباد، از میان کوه‌ها و دشت‌های سرسبز عبور می‌کرد و مناظر بسیار زیبایی را به نمایش می‌گذاشت.
برزآباد روستایی پلکانی است که در دامنه کوه‌های کرکس واقع شده است. خانه‌های این روستا از خشت و گل ساخته شده‌اند و با معماری سنتی و منحصر به فرد خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند.
در بدو ورود به روستا، با مردمی خونگرم و مهمان‌نواز روبرو می‌شویم.
برزآباد قدمتی چند هزار ساله دارد و در زمان‌های گذشته، یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری بین اصفهان و کاشان بوده است. این روستا همچنین به خاطر انگورها و بادام‌هایش معروف است.
یکی از جاذبه‌های اصلی برزآباد، قلعه تاریخی آن است که در بالای کوهی مشرف به روستا قرار دارد. این قلعه در دوره ساسانیان ساخته شده و در زمان‌های مختلف، مورد استفاده قرار گرفته است.
جاذبه‌ی دیگر برزآباد، مسجد جامع آن است که در دوره صفویه ساخته شده است. این مسجد دارای تزئینات کاشی‌کاری بسیار زیبایی است. همچنین، در این روستا چندین حمام قدیمی، آب انبار و برج دیده بانی نیز وجود دارد.
