شهر زیرزمینی نوش‌آباد : سفری به اعماق تاریخ

نوش‌آباد که در دل کویر واقع شده، معماری خاص خود را دارد و یکی از مکان های دیدنی استان اصفهان محسوب میشود. آب‌انبارها و بادگیرها که زمانی هویت این شهر کویری بودند که دیگر در بافت قدیم آن به چشم نمی‌آیند و متاسفانه تخریب‌های زیادی در این منطقه رخ داده است.

آثار تاریخی نوش‌آباد

آب‌انبار نو

آب‌انبار نو قدمتی 1500 ساله دارد، در زمان ساسانیان و به دستور انوشیروان ساخته شده است.

پاریزی، مورخ مشهور، عنوان کرده که نوش‌آباد پایتخت اقامتی انوشیروان بوده و تیسفون یا مدائن پایتخت سیاسی آن به شمار می‌رفته است.

شهر زیرزمینی انوشیروان

شهر زیرزمینی نوش‌آباد شاهدی بر خلاقیت و هوشمندی نیاکان ما در مقابله با خطرات و غارتگران است. این شهر با معماری منحصر به فرد خود، نشان‌دهنده دانش و فن‌آوری پیشرفته‌ای است که در آن دوران در ایران وجود داشته است.

شهر زیرزمینی انوشیروان در سه طبقه ساخته شده و وسعتی حدود 4 کیلومتر مربع دارد. طبقه اول در 4 متری سطح زمین، طبقه دوم در 14 متری و طبقه سوم در 20 متری عمق زمین قرار دارد.

خانه‌های مردم تا طبقه دوم به این شهر زیرزمینی راه داشتند. طبقات به وسیله چاه‌ها و تونل‌ها به هم متصل می‌شدند.

تمام این شهر به صورت دست‌کند ساخته شده و هیچ آجری در آن به کار نرفته است. تونل‌ها عمداً باریک و کوتاه ساخته شده‌اند تا در صورت لو رفتن، دشمنان به سرعت نتوانند بر مردم غلبه کنند.

در این تونل‌ها دریچه‌هایی تعبیه شده بود که برای تهویه هوا، روشنایی و پنهان کردن گنج‌ها به کار می‌رفته است. دیوارها به گونه‌ای ساخته شده‌اند که پیچ و خم دارند و دید مستقیم را محدود می‌کنند. ورودی‌ها در پایین‌ترین نقطه قرار دارند و برای ورود به آنها باید خم شد.

معماری شهر زیرزمینی انوشیروان

سقف‌های گنبدی شکل این شهر زیرزمینی، علاوه بر زیبایی، کاربردهای دیگری نیز داشته‌اند.

استحکام: این نوع سقف‌ها از لحاظ سازه‌ای بسیار محکم هستند و می‌توانند وزن زیادی را تحمل کنند.

عایق صدا: گنبدها عایق‌های صوتی بسیار خوبی هستند و از ورود سر و صدا به داخل تونل‌ها جلوگیری می‌کنند.

تزئینات آجری این شهر زیرزمینی، نشان‌دهنده ذوق و هنر معماران ایرانی است. در یکی از این تزئینات، جمله‌ی “العلم عند الله” (علم نزد خداست) به زیبایی با آجر نوشته شده است. این جمله نشان‌دهنده تواضع و فروتنی معماران این بنا است که علم و دانش خود را به خداوند نسبت داده‌اند.

یکی از سوالاتی که ممکن است در ذهن خواننده ایجاد شود، این است که حجم عظیم خاکی که از این مجموعه استخراج شده، به کجا برده شده است؟ پاسخ این سوال این است که مردم از این خاک برای ساخت خانه‌ها و برج و باروی شهر استفاده می‌کرده‌اند.

اتاق انباری

یکی از اتاق‌های جالب این شهر زیرزمینی، اتاقی است که سه ورودی دارد. این اتاق به احتمال زیاد محل انبار بوده است. در این اتاق فضایی برای شستشو نیز تعبیه شده است.

ورودی کشف شده

این ورودی در حدود سال 1380 توسط صاحب‌خانه‌ای که در حال حفر چاه بود، کشف شد. این ورودی به طبقه اول شهر زیرزمینی راه دارد و برای ورود به آن باید از موانع و تله‌هایی عبور کرد.

تهویه شهر زیرزمینی انوشیروان

یکی از شاهکارهای مهندسی شهر زیرزمینی انوشیروان ، تهویه مطبوع طبیعی آن است. هوای مطبوع داخل تونل‌ها مدیون چاه‌هایی است که به طور هوشمندانه طراحی شده‌اند.

نحوه عملکرد این سیستم تهویه به دو صورت است:

• جریان هوا از بالا به پایین: هوای خنک از سطح زمین از طریق یکی از چاه‌ها به پایین هدایت می‌شود و در مسیر خود به دو شاخه تقسیم شده و به دو طبقه از شهر زیرزمینی می‌رسد.
• سیستم یو شکل: چاه به صورت یو شکل طراحی شده است که باعث می‌شود هوا در داخل آن به گردش درآمده و خنک شود.

این دانش فنی که در ساخت این چاه‌ها به کار رفته، نشان‌دهنده هوشمندی و خلاقیت ایرانیان در دوران باستان است.

همانطور که می‌دانید، طبق قانون پاسکال، در مایعات و گازها، فشار در همه جهات به طور مساوی پخش می‌شود. این قانون در تهویه مطبوع این شهر زیرزمینی نیز نقش دارد.

فشار هوای داخل تونل‌ها به دلیل وجود چاه‌ها، کمتر از فشار هوای بیرون است . این اختلاف فشار باعث می‌شود که هوا از بیرون به داخل تونل‌ها جریان یابد و هوای گرم و آلوده به بیرون رانده شود.

سنگ آسیا

در کنار یکی از چاه‌ها، سنگ آسیایی وجود دارد که کاربردهای مختلفی داشته است.

• تنظیم سرعت هوا: این سنگ به عنوان یک مانع عمل می‌کرده و سرعت جریان هوا را در داخل تونل‌ها تنظیم می‌کرده است.
• آرد کردن غلات: مردم از این سنگ آسیا برای آرد کردن غلات خود استفاده می‌کرده‌اند.

مناره نوش‌آباد

مناره نوش‌آباد که قدمتی حدود هزار ساله دارد، مربوط به دوره سلجوقیان است. این مناره که در کنار مسجد جامع شهر واقع شده است، از آجر ساخته شده و دارای تزیینات زیبایی است. بر روی یکی از این تزیینات، جمله‌ی “العلم عند الله” به چشم می‌خورد.

کاربردهای مناره نوش‌آباد

علامت راه : مناره‌ها در گذشته به عنوان علامت راه برای کاروان‌ها و مسافران استفاده می‌شده‌اند.

فانوس : برخی معتقدند که این مناره در دوران قبل از اسلام به عنوان فانوس استفاده می‌شده است.

زیارت چاه

مردم محلی به این چاه به عنوان “زیارت چاه” احترام می‌گذارند. این نامگذاری ریشه در اعتقادات مذهبی مردم دارد. برخی معتقدند که این چاه مقدس است و شفا می‌دهد.

پس از اسلام، این مجموعه به امامزاده تبدیل شده است. در حال حاضر، این مکان به نام امامزاده شاهزاده اسحاق شناخته می‌شود.

برخی معتقدند که این مجموعه محل غیب شدن “پیرایه غیبی” مادر فرهنگ ایران است. این باور ریشه در افسانه‌ها و اساطیر ایرانی دارد.

آتشکده نوش‌آباد

احتمالاً این مکان در دوران قبل از اسلام به عنوان آتشکده مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خیلی از آتشکده های ایران در قرن چهارم هجری تغییر کاربری دادند. مسجد مثل مسجد جامع اردستان و مسجد جامع نوش آباد.

در اصل این‌ مکان در زمان سلجوقی ساخته شد و دارای دو شبستان هست که یکی از شبستان ها مربوط به دوره قاجار و یکی دیگر از شبستانها مربوط به دوره صفویه است. 

قهوه نوش آباد

یکی از تجربه‌های ناب سفر به نوش‌آباد، چشیدن قهوه‌ی اصیل ایرانی این شهر است. قهوه‌داران نوش‌آبادی با عشق و ظرافت قهوه‌ای را آماده می‌کنند که طعمی کاملاً ایرانی دارد.

برخلاف قهوه‌های غربی که طبع سرد و خشکی دارند، قهوه نوش‌آباد با ترکیب کاکائو، هل، دارچین، شکر و گلاب، طبعی گرم و متعادل پیدا می‌کند. تلخی قهوه گرفته می‌شود و شیرینی ملایمی جایگزین آن می‌شود. گلاب موجود در قهوه نیز به کاهش تپش قلب و عوارض جانبی کافئین کمک می‌کند.

قهوه نوش‌آباد از دیرباز در مراسم ترحیم این شهر سرو می‌شده است. امروزه نیز این قهوه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری نوش‌آباد شناخته می‌شود و می‌توانید آن را به عنوان سوغات نیز تهیه کنید.

نیاسر، شهر خنک و کوهستانی

نیاسر، شهر خنک و کوهستانی با درختان سرسبز و هوایی دل‌انگیز است. دمای نیاسر حدود 15 درجه خنک‌تر از کاشان است  و در کنار نوش آباد یکی دیگر از جاذبه های گردشگری اطراف کاشان محسوب میشود.

غار رئیس

بهترین جاذبه‌ای نیاسر غار رئیس است.  این غار که قدمت آن به دوره‌ی مهرپرستی و آیین میترائیسم می‌رسد، در روستای میمند واقع شده است. در این غار، اتاق‌ها و معابد سنگی را می‌توان دید.

آتشکده نیاسر

بالای کوه‌های نیاسر آتشکده‌ی ساسانی قراردارد. این آتشکده که تقریباً سالم باقی مانده است، چشم‌اندازی زیبا از دشت و آبشار نیاسر را به نمایش می‌گذارد.

چشمه و آبشار نیاسر

چشمه‌ای که از زیر آتشکده نیاسر می‌جوشد، آب آبشار نیاسر را تامین می‌کند. این آبشار در دل باغی سرسبز و خنک واقع شده است.

گرمابه نیاسر

گرمابه‌ی نیاسر که قدمت آن به دوره‌ی قاجار می‌رسد، از جمله جاذبه‌های تاریخی نیاسر است. این گرمابه دارای خزانه‌های آب گرم و سرد، رختکن و حمام است.

چالقاب نیاسر

چالقاب نیاسر، برجی است که در دوره‌ی قاجار برای نگهبانی از شهر ساخته شده است. این برج چشم‌اندازی پانوراما از نیاسر و اطراف آن را به نمایش می‌گذارد.