حمام وکیل
حمام وکیل از جمله مکان های دیدنی استان فارس و شیراز است که یک اثر تاریخی به حساب می آید و به یادگار مانده از دوران حکومت زندیه است و در فهرست آثار ملی ایران جای دارد. این حمام امروزه به موزه ی مردم شناسی تبدیل شده که با ورود به آن با آداب و رسوم و نحوه ی پوشش و فرهنگ قدیم مردم شیراز آشنا خواهید شد.
در گذشته، حمام وکیل در شیراز تنها محلی برای نظافت و شستشو نبود بلکه مکانی برای دور همی و مراسم های مختلف به حساب می آمد و این مورد با مجسمه های زیبایی به تصویر کشیده شده است. شما با دیدن این مجسمه ها که لباس های محلی شیراز را بر تن دارند و همچنین نوای شیرازی که در حمام پخش می شود به شیراز قدیم خواهید رفت.
تاریخچه حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز در سال 1187 هجری به امر کریم خان زند ساخته شد. این حمام با نگاره هایی زیبا تزیین گشت. در دوران قاجار حماموکیل مورد بازسازی قرار گرفت. معماران این دوره با ساروج قسمت هایی را پوشاندند و مجدد حمام را تزیین نمودند.
حمام وکیل شیراز تا دوران پهلوی دوم مورد استفاده قرار می گرفت و بخش هایی از آن در قالب حمام نمره خصوصی استفاده می گشت و رختکن و سربینه آن به زورخانه تبدیل شده بود. با بروز شکاف هایی در دیوار و سقف، حمام وکیل تعطیل شد و اداره باستان شناسی در سال 1351 هجری شمسی مرمت آن را در برنامه کاری خود قرار داد.
پس از انقلاب حمام وکیل تبدیل به رستوران و سفره خانه برای گردشگران شد تا اینکه در نهایت به موزه تبدیل گشت و به ثبت آثار ملی ایران رسید.
موزه حمام وکیل شیراز
حمام وکیل بعد از فراز و فرودهایی که داشت در نهایت تبدیل به موزه مردم شناسی شد که گردشگران داخلی و خارجی با ورود به داخل حماموکیل علاوه بر آنکه معماری و نگارگری های زیبا و جذاب قدیمی را می بینند، با آداب و رسوم و پوشش و فرهنگ مردم شیراز هم آشنا می گردند. در این موزه ی مردم شناسی 30 مجسمه ی مومی در حالت های مختلف وجود دارد که هر کدام در دل خود داستان های قدیمی دارند که راهنمای موزه، داستان هر نقش را برایتان روایت خواهد کرد.
معماری و بخش های مختلف حمام وکیل در شیراز
حمام وکیل در شیراز دارای بخش های متعدد و فضای وسیعی است که بخش های آن عبارتند از :
ورودی و هشتی
ورودی حمام وکیل در شیراز آجرکاری شده و نمایی چشم نواز دارد که اولین بخش از حمام است که هنگام ورود به حمام آن را می بینید. این سر در چشم نواز یادگاری از دوران قاجار است.
پس از ورودی وارد هشتی می شوید که در اصل هشتی، واسط میان بیرون و درون حمام است. هشتی حمام وکیل در مقایسه با سایر بخش های دیگر حمام در ارتفاع پایین تری قرار دارد. افراد بعد از وارد شدن به هشتی باید از راهرویی زاویه دار عبور می کردند تا به رختکن برسند. معماری حمام وکیل به این صورت بوده که ورودی کوچک با شیب ملایم در حمام بوده تا اینگونه تبادل هوا بسیار کم شود و افراد دیگر نگران ورود هوای سرد به داخل حمام نباشند.
سربینه یا رختکن
در حمام وکیل سربینه یا رختکن به صورت هشت ضلعی منتظم می باشد که وسیع ترین قسمت در حمام وکیل بوده و پایین تر از سطح زمین قرار گرفته است تا برودت هوا به داخل نفوذ نکند. در رختکن حمام وکیل طاق ها دارای رسمی بندی هستند و هشت ستون حجاری شده در این قسمت از همام وکیل قرار دارد.
این ستون های حجاری شده از جنس سنگ گندمک گوگرددار هستند که با مقرنس های برجسته کم عمق تزیین شده اند. بر روی طاق ها و دیوار ها و تویزه های رختکن، تزیینات آهک بری با نقوش ظریف گیاهی دیده می شود که مربوط به دوران زندیه می باشند. در دوران قاجار نقوش دیگری بر روی این تزییات آمده است. بعد از انقلاب سعی شده تا نقوش اولیه از زیر این تزیینات بیرون آورده شود. نقوش زمان قاجار هم قابل توجه است. یکی از این نقوش قربانی شدن اسماعیل به دست حضرت ابراهیم است، معراج پیامبر هم از جمله نقاشی های چشم نواز قاجاری است.
حوضی هشت ضلعی در فضای سربینه می باشد که جذابیت فضا را صد چندان نموده است. سکوهایی در اطراف سربینه قرار دارد که هر سکو مربوط به قشر خاصی بوده است. در چهار سکوی رو به روی هم ، چهار حوض کوچک قرار دارد. افراد در هنگام خروج از حمام پاهای خود را در آب سرد این حوض ها می گذاشتند تا دمای بدنشان پایین بیاید و هنگام خروج از حمام وکیل سرما نخورند.
زیر سکوها فضایی برای گذاشتن کفش ها در نظر گرفته شده بود. وجود جامخانه در سقف سربینه نور این قسمت را تامین می کرد.
میان در
پس از رختکن میان در می باشد که به صورت راهرویی می باشد که در آخر به گرمخانه می رسد و اینگونه افراد یکباره وارد فضای گرم نمی شدند و یا یکباره وارد فضای بیرون که سرد است نمی شدند. میان در، مانند هشتی عمل تبادل حرارت بین رختکن و گرمخانه را کاهش می دهد و دارای تزیینات و طاق رسمی بندی و آهک بری سقف و دیوار ها است. میان در به نوعی مانعی برای دید از قسمت رختکن به گرم خانه است.
گرمخانه حمام وکیل شیراز
گرمخانه یا همان محل شستشو در حمام وکیل مربعی شکل است که کف آن سنگ فرش می باشد و دو شاه نشین دارد که یکی در سمت راست که در دوران پهلوی به عنوان حمام نمره استفاده می شده است. در بخش گرم خانه حمام وکیل چهار ستون سنگی وجود دارد که بسیار جذاب است.
گرمخانه ی حمام وکیل از طریق مسیرهای باریک زیر کف آن که مسیری برای به جریان درآوردن هوای گرم و بخار آب هستند، گرم می شود. در گرمخانه سه خزینه در ضلع شمالی قرار دارد که حاوی آب گرم و سرد و ولرم بوده است. در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته شده است که در وسط هر یک حوضی مرمری قرار دارد.
در حماموکیل جایگاه هایی برای اقشار مختلف جامعه وجود دارد که شامل دو سکو به نام شاه نشین و دو سکو به نام حاکم نشین می باشد که برای نشستن حاکمان و پادشاهان بوده است. امروزه برای حفاظت از این شاه نشین های حمام وکیل جلوی پله های آن با شیشه محفوظ شده است.
تزیینات حمام وکیل
در حمام وکیل تزیینات به صورت آهک بری است و نقوش برجسته بر سطح آهکی حکاکی گشته ، در این حمام به جای گچ از آهک استفاده شده است تا در اثر رطوبت از بین نرود و نقوش پایین نریزد.
این آهک بری ها مربوط به دوران زندیه است که به صورت گل و بوته بوده و در دوران قاجار این نقوش زیبا با نگاره هایی متمایز پوشانده شده اند. نقوش دوران قاجار داستان های قرآنی است.
از جمله نقاشی های نقش بسته بر دیواره های حمام وکیل می توان به صحنه ی معراج، صحنه ی به چاه انداختن یوسف پیامبر، صحنه شیخ صنعان و دختر نصرانی، صحنه دیدار شیرین و فرهاد
مراسم حمام وکیل شیراز
حمام وکیل در گذشته تنها محلی برای شستشو و استحمام نبوده وکاربری های دیگری هم داشته است از جمله مراسمی که در این حمام برگزار می شده جشن حمام زایمان، چله نوزاد، آشنایی و خواستگاری، حنابندان،انتخاب عروس توسط مادرشوهر بوده است. مجسمه های مومی که در این موزه مردم شناسی قرار دارد مشاغل مختلف آن زمان از جمله حجامت و کشیدن دندان و …. فعال بوده اند را نمایش داده است.
در این حمام مراسم حنابندان با ترانه دل نشین شیرازی و مجسمه ی زنان به تصویر درآمده است که این بخش در حمام وکیل شیراز بسیار دلنشین و زیباست.
چگونه گرم شدن حمام وکیل شیراز
کف گرمخانه سنگی است از این رو گرما برای مدت طولانی تری حفظ می شود. برای گرمایش حمام از دالان هایی شبیه کانال با عرض کم استفاده می شده که گرما و بخار را در کل حمام به جریان در می آورده است. مردم در حمام با پاهای برهنه می رفتند و به همین دلیل گرمای کف حمام از طریق کف پا در کل بدن فراگیر می شده و سرمایی انتقال پیدا نمی کرد. دو دیگ بزرگ در جنوب خزینه حمام قرار داشته که اینگونه آب حمام گرم میگشته است.
تون یا گلخن در زیر خزینه بوده که از مجموعه راهرو، اتاقک و ظرف مسی تشکیل شده است. در زیر ظرف مسی اتاقکی در نظر گرفته شده بود که از طریق راهرویی به بیرون حمام راه می یافته است. تون تاب، وظیفه قرار دادن هیزم ها در تون در فصول مختلف را داشته تا آب خزینه گرم شود. گربه رو های کف حمام هم به گرم شدن کف حمام کمک می کردند و هم دود ناشی از سوختن تون را به بیرون هدایت می کردند.
گاورو حمام وکیل شیراز هم در شمال شرقی حمام قرار دارد و مسیری شیب دار بوده که آب از چاه با گاو کشیده می شده است.
آدرس حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز در خیابان طالقانی در مرکز شهر و در غرب مسجد و بازار وکیل می باشد. برای رسیدن به حمام وکیل می توانید با خودروی شخصی به بلوار کریم خان زند رفته و بعد از میدان شهدا وارد خیابان طالقانی شوید. خودروی خود را در این خیابان پارک کنید و قدم زنان به سمت حمام وکیل رهسپار گردید.
اگر برای رفتن به حمام وکیل قصد دارید از مترو استفاده کنید برای این منظور ایستگاه زندیه برای رسیدن به حمام وکیل مناسب است و از این ایستگاه تنها ده دقیقه پیاده روی تا حمام خواهید داشت.
ساعات بازدید از حمام وکیل در شیراز
حمام وکیل شیراز از جمله جاهای دیدنی در شهر شیراز است که در ایام تعطیل بخصوص نوروز بسیار شلوغ می شود، پس برای اینکه در شلوغی گیر نکنید و بتوانید از این مکان دیدنی به طور دقیق دیدن نمایید بهتر است اردیبهشت ماه و یا اوایل پاییز به شیراز دوست داشتنی سفر کنید. اگر احیانا در تابستان به شیراز سفر داشتید حمام وکیل مورد مناسبی برای بازدید می باشد چرا که خنکای داخل حمام حالتان را خوب می کند و انرژی بسیاری به شما ارزانی می دارد.
برای بازدید از حمام وکیل در شیراز می توانید همه روزه از ساعت 9صبح تا 17 عصر به حمام مراجعه بفرمایید فقط توجه داشته باشید که حمام وکیل در روز های شهادت امام علی، تاسوعا و عاشورا و…. تعطیل می باشد.