باغ ارم

باغ ارم شیراز باغی سرسبز و زیبا در سمت شمال غربی شیراز است که همه ساله بازدیدکنندگان زیادی را به سمت خود می کشد. امروزه مساحت باغ ارم مستطیلی شکل زیبا به 110 هزار متر مربع می رسد که به خاطر داشتن درختان مرکب و خیابان طویل با سرو های سر به فلک کشیده اش گردشگران زیادی  را در خود جای می دهد. باغ ارم در سال 1353 ثبت آثار ملی رسیده است.

تاریخچه باغ ارم

هنوز مشخص نشده که باغ ارم به دستور چه کسی و یا توسط چه کسانی بنا شده است از این رو تاریخ دقیقی برای بنا شدن آن ثبت نشده است و تنها در چند سفرنامه قدمت این باغ به قرن های دهم و یازدهم هجری قمری نسبت داده شده است.

طبق شواهد موجود احتمالا باغ ارم در دوران سلجوقیان به امر اتابک قراچه، حاکم فارس ساخته شده است چرا که ایشان باغ تخت و چند باغ دیگر را در شیراز بنا نهاده است پس احتمال داد که ایشان باغ ارم را بنا کرده باشد. از روی یکی از غزلیات حافظ می توان به بودن این باغ در دوران آل اینجو و گورکانیان مطمئن شد.

باغ ارم مدتی در تصرف سلاطین  آل مظفر در آمده است. اطلاعاتی از حال و روز این باغ در دوران صفوی در دست نیست. این باغ در دوران بعد از صفویه توسعه و رونق پیدا کرده است.

از اواخر دوران زندیه، این باغ 75 سال در اختیار سران قشقایی بود که از این باغ به عنوان مقر فرمانروایی استفاده می شده است. در آن زمان عمارتی در این باغ ساخته شد و بعد  از این دوران در زمان ناصر الدین شاه هم عمارتی دیگر در این باغ بنا شد که ساخت این عمارت چندین سال به طول انجامید. زمانی که حاج نصیر الملک شیرازی حاکم فارس در دوران مظفر الدین شاه قاجار این باغ را خریداری نمود عمارت فعلی را ساخت و با همراهی داماد و خواهرزاده اش تزیینات بنا و برخی قسمت های نیمه کاره را کامل نمود.

در نمای شرقی عمارت باغ ارم 6 کتیبه دیده می شود که در تاریخ های مختلف ساخته شده اند و نام نصیر الملک در آن به چشم می خورد.

در آخر باغ ارم به مالکیت همسر شاه پهلوی در می آید و ایشان این باغ را به دانشگاه شیراز واگذار می کند. عمارت باغ ارم در اثر عوامل طبیعی دچار آسیب شده بود که در سال های 1345 تا 1350 تعمیرات اساسی روی این عمارت انجام گرفت و دیوار سنگی با نرده های آهنی به عنوان دیوار باغ احداث شد. در این دوران تزیینات و آینه کاری ها و نقاشی های زیادی در دستور کار قرار گرفت و زمین بسیار وسیعی هم به باغ ارم اضافه گردید.

در حال حاضر باغ ارم در اختیار دانشگاه شیراز است و مساحتی حدود 110 هزار مترمربع دارد و در تیرماه سال 1390 ثبت میراث جهانی شد.

معماری باغ ارم شیراز

باغ ارم شیراز زمینی مستطیلی است که دور تا دور آن با دیوار گلی پوشانده شده است امروزه جای این دیوار گلی به نرده های آهنی داده شده است. معماران این باغ برای از بین بردن شیب این باغ در بخش های مختلفی از باغ پله گذاشته اند. ساختمان های اصلی در سمت غربی باغ هستند که شامل یک بخش اصلی و اندورنی می باشد. ارتفاع این ساختمان ها از سایر نقاط باغ بیشتر است.

در کنار این ساختمان اصلی استخر زیبایی به مساحت 335 متر و به عمق نیم متر وجود دارد. در ساخت این استخر از چندین تخته سنگ بزرگ استفاده شده است که قدمت این استخر به دوران جانی خان ایلخانی می رسد. عمق این استخر در قدیم بیشتر بوده  و در دوران ترمیم عمق آن کم شده است.

در چهار گوشه این استخر نخل زیبایی کاشته شده است که بسیار آن را جذاب نموده است. جوی آبی در امتداد این استخر جاری است که این آب پس از عبور از حوض کوچک تالار حوضخانه به استخر و پس از آن به جوی های اطراف وارد می گردد و در پایان به باغچه های اطراف باغ می ریزد. درب های ورودی باغ ارم در سمت شمال و در بلوار ارم می باشند.

عمارت اصلی باغ ارم شیراز

عمارت اصلی باغ ارم شیراز در سمت غرب قرار دارد که برای گردشگران بازدید از این عمارت بسیار جذاب است. طراحی باغ ارم به گونه ای است که برای بازدید از عمارت اصلی باید از طول باغ عبور نمایید.

ساختمان عمارت سه طبقه است که پشت بام شیروانی دارد و در آن گچبری، نقاشی، حجاری، پنجره های مشبک آهنی، منبت کاری و کاشی کاری به چشم می خورد. این عمارت باغ ارم در شیراز نمونه بارز و آشکار بناهای قاجاری است که با تبعیت از اصول معماری زندیه و صفویه ساخته شده است. درب های عمارت از چوب ساج ساخته شده اند و بسیار زیبا می باشند و با گذشت سالیان زیاد از زیبایی درب ها کاسته نشده است و همانطورشکل اصلی خود را حفظ کرده اند.

با اضافه شدن زمین وسیعی از سمت غرب به باغ ارم، ساختمان عمارت اصلی و اندرون به شکل یک مجموعه در وسط باغ قرار گرفته است.

در عمارت اصلی باغ ارم موزه ی سنگ و گوهر دریای نور قرار دارد که این موزه در سال 1390 شروع به کار نموده است و بیشتر از 140 نوع سنگ و گوهر قیمتی و کمیاب از ایران و سایر نقاط جهان در آن به نمایش گذاشته است.

طبقه اول عمارت اصلی باغ ارم شیراز به عنوان تالار حوضخانه شناخته شده است و هم سطح با زمین ساخته شده است تا در روز های گرم تابستان محلی خنک برای استراحت باشد. در این عمار جویبار ها و آب نماهایی برای خنک شدن هوا وجود دارد. در این طبقه ستون سنگی حجاری شده باشکوهی قرار دارد. سقف و دیوار های این طبقه با کاشی های معرق و هفت رنگ پوشانده شده است که داستان خسرو و شیرین ، طبیعت، شکارگاه و… از نقوش این کاشی ها می باشند.

طبقه دوم عمارت باغ ارم شامل سالن، ایوان و راهرو می اشد که در دو طرف ایوان اصلی دو ایوان کوچکتر هم قرار دارد. طبقه دوم ایوانی بزرگ با سقف بلند و مسطح دارد که در آن دو ستون سنگی یکپارچه دیده می شود بر روی ستون های آن، تصویر مردانی با لباس های قاجاری و گل بوته های زیبا نقش خورده است.

در طبقه سومسالن بزرگی مانند طبقه دوم وجود دارد که به روی ایوان اصلی پنجره دارد. از لحاظ ساختاری طبقه سوم شبیه به طبقه دوم است و دو سالن بزرگ، سه اتاق دیگر هم دارد. این دو سالن دارای سقفی با تیر های چوبی زیبا و نقاشی شده است و نقوشی چون شکارگاه، گل و بوته، چهره زنان و … روی سقف این سالن ها دیده می شود که نشان از هنر نقاشی روی سقف در دوران قاجار در شهر شیراز دارد.

با ورود به باغ ارم با دیدن عمارت اصلی باغ، کاشی کاری های هفت رنگ خود نمایی می کنند. کاشی کاری های کنار پنجره های نمای غربی عمارت، نقاشی شاهان و سربازان هخامنشی و گل و بوته و مناظر زیبا را دارند که زیباترین این نقاشی ها، نقاشی داریوش هخامنشی و شکار آهو توسط پلنگ می باشد که بسیار منحصر به فرد و جذاب است.

در دو طبقه عمارت اصلی باغ ارم، ستون هایی وجود دارد که بر گرفته از تخت جمشید شیراز است که به نوعی تداعی گر این شکوه و بزرگی است. بالای سر در بنا به صورت سنتوری می باشد که دو نیم دایره در طرفین و یک نیم دایره در وسط قرار دارد. در این نیم دایره ها نقوش زیبا بر گرفته از داستان های فردوسی و نظامی و قصص مذهبی نقش بسته که در هلال بزرگ، در کنار تصویر ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، سلیمان و ملکه سبا، سه نقش رستم پهلوان، خسرو و شیرین و یوسف و زلیخا دیده می شود.

اندرون

عمارت و محوطه اندرون دارای دو سالن و پنج اتاق می باشد که در سمت غرب باغ و در پشت عمارت اصلی قرار دارد. در سمت غرب محوطه اندرون، عمارتی یک طبقه قرار دارد که سطحش بالاتر از سطح محوطه اندرون است. عمارت اندرون هم مانند عمارت اصلی دارای تزیینات زیبایی است و هلال کاشی کاری هم دارد که این سبک معماری متعلق به دوران قاجار است.

بخش اداری

بخش اداری که به تازگی مرمت شده است و در حال حاضر بخش سرپرستی و امور اداری باغ می باشد و از هشت اتاق در کنار عمارت اصلی قرار دارد.

دو اتاق هم در کنار درب ورودی باغ قرار دارد که برای استفاده نگهبانان و کارکنان می باشد.

گذرگاه وسط باغ

گذرگاه وسط باغ جذاب ترین قسمت های باغ ارم می باشد که در دو سمت آن درختان سروی با 35 متر ارتفاع وجود دارد، این درختان بیش از 1000 سال قدمت دارند و سرو بلندترین سرو های شیراز می باشند. در پای این درختان سرو، درختان تاک قدیمی دیده می شوند که شاخه های درختان سرو را پوشانده اند.

گذرگاه اصلی باغ در جهت غرب به شرق می باشد که از عمارت اصلی شروع شده و به انتهای باغ می رسد و آنقدر زیباست که همه را محو زیبایی خود می کند. همه گردشگران داخلی و خارجی با قدم زدن در این گذرگاه، شروع به عکاسی می کنند تا این همه زیبایی را ثبت کرده و با خود به یادگار داشته باشند. گذرگاه دیگری هم در جهت شمال به جنوب می باشد که به گذرگاه اصلی می رسد.

منبع تامین آب باغ ارم

آب استخر جلوی باغ ارم از قنات نهر اعظم تامین می شود که بزرگترین منبع آب در شهر شیراز به حساب می آید. مبدا مسیر گردش آب در باغ ارم، از سمت استخر جلوی عمارت اصلی است. علاوه بر این دو چاه آب هم در این باغ برای آبیاری گل ها و درختان حفر شده است.

کتیبه های باغ ارم

در بخش های مختلف باغ ارم شیراز، کتیبه های سنگی دیده می شود که بجای مانده از نصیرالملک است که این کتیبه ها به خط نستعلیق نوشته شده اند.

طبقه اول در نمای شرقی عمارت 6 کتیبه سنگی دیده می شود که اشعار حافظ و سعدی خط خورده است و در تاریخ های مختلف ساخته شده اند همچنین نام نصیر الملک در آن ها به چشم می خورد.

دو تخته سنگ آهکی هم در دو طرف حوضخانه وجود دارد که پنجره های آهنی بین آن ها قرار دارد که تصویر مردی با خصوصیات و لباس و کلاه مردی از عشایر جنوب با نیزه ای در دست است که از روی نقاشی های دوره هخامنشیان در تخت جمشید برگرفته شده است.

پوشش گیاهی باغ ارم در شیراز

تنوع گیاهی در باغ ارم شیراز بسیار بالاست و این به گونه ای است که هر بازدیدکننده فکر می کند که در نمایشگاه گل و گیاه قدم گذاشته است از این رو به منظور توسعه آموزش و پژوهش علوم گیاهی از باغ ارم به عنوان باغ گیاه شناسی دانشگاه شیراز استفاده می شود.

گیاهان زینتی بسیاری در این باغ وجود دارند به طوری که تنوع گل های رز به 200 گونه می رسد. گل های باغ ارم از جمله گل طاووسی، سنبل درختی، ژاله، نسترن، یاس زرد، شیپوری، میخک، میمون، بنفشه، آهار، اطلسی، آلاله، نیلوفر و داوودی است.

از جمله درختان باغ ارم می توان به درخت گردو، انار، بادام، نارنج، ازگیل، گلابی، سیب و خرمالو اشاره داشت. در باغ ارم درختان غیر مثمری چون زبان گنجشک، سروناز، ارغوان، سپیدار، بید مجنون، بید مشک، افرا، کاج و اکالیپتوس وجود دارند که زیبایی باغ را صدچندان نموده اند.

 باغ ارم شیراز کجاست؟

باغ ارم شیراز در خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم و در نزدیکی دانشگاه شیراز است. برای رفتن به باغ ارم در شیراز می توانید از خودرو شخصی، اتوبوس و یا مترو استفاده نمایید. ایستگاه متروی نمازی نزدیکترین ایستگاه مترو به باغ ارم است که بعد از پیاده شدن از قطار می توانید 10 دقیقه پیاده روی نموده و بعد از طی میدان دانشجو و میدان ارم خود را ه باغ ارم برسانید.

برای استفاده از خودروی شخصی هم اگر از سمت بخش های شمالی شهر شیراز به سمت باغ ارم می روید، بهترین مسیر بلوار شهید چمران است که بعد از ورود به بلوار شهید چمران باید مسیر را تا انتها ادامه داده و از میدان دانشجو به چپ بپیچید و تا میدان ارم بروید. بعد از میدان ارم به راست پیچیده و وارد خیابان ارم شوید تا به باغ ارم برسید.

اگر از قسمت های جنوبی شهر شیراز به سمت باغ ارم می روید باید خود را به خیابان آزادی برسانید و از آنجا وارد خیابان ارم شوید و این خیابان را تا میدان ارم ادامه دهید ، باغ ارم در سمت چپ میدان قرار دارد.

ساعات بازدید از باغ ارم

در دو ماه اول سال که بازدید کننده زیاد است می توانید از ساعت 8 صبح تا 20 به صورت یکسره برای بازدید به باغ ارم مراجعه کنید. از ماه خرداد تا شهریور صبح ها از ساعت 8 تا 13 و عصر ها از ساعت 5 تا 8.5 شب می توانید به باغ ارم سر بزنید و از دیدن این همه زیبایی لذت ببرید.

در 6 ماهه دوم سال باغ ارم از ساعت صبح ها 8 تا 13 و عصر ها از ساعت 14.5 تا 17 پذیرای گردشگران خارجی و داخلی می باشد. در تعطیلات شهادات هم باغ ارم در شیراز تعطیل می باشد.