ارگ کریم خان شیراز

ارگ کریم خان یا زندان کریم خان شیراز از جمله جاذبه های تاریخی در استان فارس است که این بنا به امر وکیل الرعایا در سال 1180 هجری قمری بنا شده که کاربردی نظامی و مسکونی داشته است. ارگ کریم خانی از مهمترین بناهای تاریخی و گردشگری شهر شیراز می باشد که سالانه دارای توریست های داخلی و خارجی زیادی می باشد.

تاریخچه ارگ کریم خان شیراز

در دوران زندیه شیراز به عنوان پایتخت این حکومت انتخاب شد که در آن زمان بناهای زیبایی در این شهر بنا گشت که یکی از این بناهای زیبا ارگ کریم خان است. کریم خان با الگو گرفتن از صفویان و معماری ایرانی آن دوران تصمیم گرفت که میدان وسیعی مانند میدان نقش جهان در اصفهان را در شمال شیراز آن زمان بسازد. نام این میدان را توپخانه نهاد که این میدان دارای بخش هایی با نام مسجد وکیل، بازار وکیل، حمام وکیل، دیوانخانه، کاروانسرا و ارگ و اندرونی بود.

ارگ کریم خانی در سال 1180 هجری قمری ساخته شد که این ارگ به عنوان مکانی برای زندگی خود و خانواده اش و همچنین سلطنت و حکومت بوده است. این ارگ که دژی محکم بود با آغاز حکومت قاجار متحمل تغییراتی شد.

ارگ کریم خان شیراز در زمان قاجاریه

زمانی که آقا محمد خان قاجار، شیراز را فتح کرد، به خاطر خصومت و دشمنی با کریم خان و به نوعی داشتن تنفر از زندیه دستور داد تا بناهایی که به امر کریم خان زند ساخته شده است تخریب گردند، از این رو تعدادی از بناهای دور شهر خراب شدند اما ارگ کریمخانی تخریب نشد و از آن به عنوان دارالحکومه استفاده شد. فرمانروایان و حاکمانی که به امیری و استانداری فارس منصوب می شدند در این ارگ زندگی و حکمرانی می کردند که تغییراتی را بنای اولیه ی ارگ کریم خان شیراز به وجود آوردند، بخش هایی را تخریب و تزیینات این ارگ را با گچ پوشاندند.

ارگ کریم خان شیراز در دوران پهلوی

در دوران پهلوی در سل 1310 تغییر کاربری داد و از این ارگ زیبا به عنوان زندان شهربانی استفاده می شد. از این رو بخش هایی از این ارگ تخریب شد و تغییرات زیادی در آن صورت گرفت. تالارهای این ارگ برای اسکان زندانیان، دوطبقه شدند و در هر قسمت 4 تا 6 سلول ساخته شد. در دوران پهلوی بخش های تزیینی از این ارگ با دوده پوشانده شدند و در مقابل ارسی ها، دیواری ضخیم بنا شد. در سال 1350 این یادگار دوران زندیه در اختیار اداره فرهنگ و هنر زمان محمدرضا پهلوی قرار گرفت و در سال 1351 ثبت آثار ملی ایران شد.

معماری ارگ کریم خان شیراز

این یادگار به جای مانده از دوران زندیه در زمینی به مساحت حدود 13000 متر مربع ساخته شده و زیر بنای 4000 متر مربع دارد. ارگ کریم خان شیراز توسط معماران زمان زندیه با مواد و مصالح مرغوب ساخته شده که این ارگ دارای بخش های مختلفی است.

دیوار ارگ کریم خان شیراز

در زمان کرم خان زند دیواری بلند به ارتفاع 12 متر ساده و بدون نقش و نگار برای تامین امنیت ارگ ساخته شد. این دیوار دارای 3 متر ضخامت است. چهار برج با ارتفاع 14 متر در چهار گوشه این ارگ زیبا ساخته شده است. این برج ها مدور و سه طبقه هستند که شامل دیدبانی، محل استراحت سربازان و اسلحه خانه است. در آن زمان برای امنیت ارگ، دور تا دور ارگ خندقی با عمق زیاد حفر شده که البته امروزه اثری از این خندق نمانده است.

اتاق های ارگ کریم خان شیراز

اتاق های زیادی در ارگ کریمخانی وجود دارد که به عنوان بخش های مسکونی بوده اند که در ضلع های غربی، شمالی و جنوبی قرار دارند که هر کدامشان دارای ایوانی بزرگ با دو ستون سنگی و شش اتاق در دو طرف می باشند. این اتاق ها به هم مرتبط هستند و ورودی آن ها روبه روی هم قرار می گیرد. بین اتاق ها راهرویی طراحی شده که اتاق های کوچک در بالای راهرو ها می باشند. در پشت این اتاق های کوچک هم فضایی تحت عنوان پستو ساخته شده است که محل استقرار و زندگی غلامان بوده است.

شاه نشین

شاه نشین اتاق هایی بزرگ با سقفی بلند هستند که معمولا به اتاق های سه دری و پنج دری هم مشهور اند. اتاق های شاه نشین در طرف شمالی و غربی و جنوبی ارگ قرار دارند و تزیینات بسیار زیبا به خود اختصاص داده اند. شاه نشین شمالی برای زمستان، دارای دو ستون یکپارچه سنگی معروف به گندمک که دارای تزیینات گل شاه عباسی است و سقف این شاه نشین مقرنس های زیبایی کار شده است.

در سمت غربی ارگ، شاه نشین اصلی قرار دارد که تابستانه است و در رو به روی حوض بزرگ صحن حیاط قرار دارد. این شاه نشین اصلی دارای ستون های چوبی از جنس درخت سرو با تزیینات مارپیچ بوده است.

شاه نشین ضلع جنوبی ارگ چهار فصل بوده و در ایام سال مورد استفاده قرار می گرفته که در این شاه نشین چهار فصل تزیینات هنرمندانه ای به کار رفته است.

تزیینات ارگ کریم خان شیراز

ارگ کریم خان شیراز دارای ارسی هایی با شیشه های رنگی، مقرنس، دوال، ازاره و طاقچه است. در این معماری از نقاشی های عصر صفوی برای تزیینات استفاده شده است. معماران زمان زندیه نقوش و طرح های مختلفی را با طلا، نقره، گل اخرا و … در کنار مقرنس های گچی بر روی دیوار ها و سقف ها نقش زده اند.

حمام ارگ کریم خان شیراز

حمام ارگ کریم خان در شیراز جز اولین حمام های اختصاصی در ایران می باشد که برای استحمام سلطنتیان مورد استفاده بوده است. حمام ارگ کریم خان در سمت جنوب شرقی ارگ قرار دارد و دارای بخش های مختلفی چون رختکن، نشیمنگاه، سکو، حوض هشت گوش، راهرو، گرمخانه، نورخانه و خزینه است.

سقف رختکن حمام ارگ، عرق چین آجری ساده با ترنج هایی آهکی در گوشه ها را داراست. گرمخانه این حمام دارای چهار ستون سنگی یکپارچه است که تزیینات زیبایی دارد.

آدرس ارگ کریمخانی در شیراز

ارگ کریمخانی در شیراز در خیابان کریم خان زند و در شمال شرقی میدان شهدای شیراز قرار دارد. برای دسترسی به ارگ کریم خانی می توانید از مترو و یا اتوبوس و همچنین خودروی شخصی استفاده نمایید. برای استفاده از مترو، نزدیکترین ایستگاه مترو به ارگ کریم خانی ، ایستگاه زندیه است که تا ارگ 10 دقیقه پیاده روی دارد.